(VNTB) – Tổng thống Hoa Kỳ có quyền ân xá cho bất cứ công dân nào phạm tội, nhưng chỉ áp dụng ở cấp liên bang và có thể phải trả giá chính trị nếu sử dụng không phù hợp.
Ngày 1 tháng 12 Tổng thống Joe Biden thông báo đã ký lệnh ân xá “toàn diện và vô điều kiện” cho Hunter Biden, đồng nghĩa con trai ông sẽ không bị truy tố hay lãnh án vì “những hành động đã hoặc có thể đã thực hiện điều gì vi phạm pháp luật trong giai đoạn từ ngày 1 tháng 1 năm 2014 đến ngày 1 tháng 12 năm 2024”, tránh được các bản án dự kiến được tuyên án trong tháng này.
Ân xá là một trong những đặc quyền của tổng thống Mỹ được quy định trong hiến pháp. Điều 2, Mục 2, Khoản 1 hiến pháp Mỹ ghi “Tổng thống có quyền hoãn thi hành án và ân xá với các tội danh chống lại nước Mỹ, ngoại trừ những trường hợp bị luận tội”. Tổng thống Mỹ có thể thực hiện quyền ân xá bất cứ khi nào trong nhiệm kỳ, nhưng họ thường tận dụng đặc quyền này để miễn hình phạt cho bạn bè, nhà tài trợ, đồng minh chính trị trong ngày cuối cùng của nhiệm kỳ, hay còn gọi là “lệnh ân xá lúc nửa đêm”. Tổng thống 46 Hoa Kỳ Joe Biden là vị Tổng thống Mỹ đầu tiên dùng quyền hiến định này với con trai. Ông cũng là một trong số ít tổng thống Mỹ ký lệnh ân xá cho người thân không phải vào ngày cuối nhiệm kỳ.
Tòa án Tối cao Mỹ mô tả quyền ân xá của tổng thống là “toàn diện”, tức có phạm vi khá rộng và thường không chịu sự điều chỉnh của quốc hội. Tuy nhiên, quyền này có một số hạn chế là chỉ áp dụng với người phạm tội liên bang, không áp dụng cho các vụ kiện dân sự và không thể can thiệp vào các vụ truy tố cấp bang. Người bị kết tội thường sẽ gửi đơn đến Phòng Ân xá thuộc Bộ Tư pháp Mỹ, bộ phận hỗ trợ tổng thống thực thi quyền này. Bộ Tư pháp Mỹ yêu cầu người xin ân xá phải chờ ít nhất 5 năm sau khi lĩnh án hoặc đã ra tù trước khi nộp đơn.
Phòng Ân xá sau đó sẽ đưa ra khuyến nghị có chấp thuận đơn hay không, dựa trên các yếu tố như cách họ hành xử sau khi lĩnh án, mức độ nghiêm trọng của tội danh và đã chịu trách nhiệm thế nào. Công tố viên phụ trách vụ truy tố tương ứng cũng sẽ được đề nghị tham gia quy trình suy xét. Phòng Ân xá gửi báo cáo cho Thứ trưởng của Bộ Tư pháp để bổ sung ý kiến, trước khi chuyển đến Tòa Bạch Ốc, nơi Tổng thống ra quyết định cuối cùng. Thời điểm ân xá thường là gần Lễ Tạ ơn hoặc Giáng sinh. Tổng thống Mỹ cũng có thể ký lệnh ân xá trước khi người đó bị kết tội, trường hợp được áp dụng đối với Hunter. Trong nhiệm kỳ, ông Biden đã ký một số lệnh ân xá theo khuyến nghị từ Bộ Tư pháp nhằm thực hiện các đợt trao đổi tù nhân với nước ngoài, giảm án cho hơn 6.500 người bị kết án vì tàng trữ cần sa.
Tuy nhiên, quyền ân xá cũng là “con dao hai lưỡi”, có thể gây hệ lụy chính trị đáng kể, đặc biệt là nếu dùng cho những vụ án gây tranh cãi hoặc tội phạm tai tiếng. Đây là lý do “lệnh ân xá lúc nửa đêm” ra đời, khi tổng thống Mỹ chờ đến những giờ phút cuối cùng của nhiệm kỳ để ân xá cho ai đó thuộc nhóm liên quan.
Ngày 20 tháng 1 năm 2001, vài giờ trước khi chuyển giao quyền lực cho ông George W. Bush, ông Bill Clinton đã ký lệnh ân xá cho 140 người, trong đó có em trai cùng mẹ khác cha Roger Clinton Jr.. Roger lĩnh án tù vì tàng trữ và buôn bán ma túy năm 1985. Lệnh ân xá của ông Clinton giúp em trai xóa án tích và đây là lần đầu tiên một tổng thống Mỹ dùng quyền này với người trong gia đình. Trường hợp thứ hai là khi ông Donald Trump ân xá cho ông thông gia Charles Kushner, cha vợ của con rể Jared Kushner, vào tháng 12/2020. Ông Charles Kushner từng lĩnh án hai năm tù năm 2005 cho 18 tội danh, trong đó có trốn thuế và mua chuộc nhân chứng. Quyết định ân xá của ông Trump đã giúp ông thông gia xóa án tích.
Hiến pháp Mỹ không quy định trường hợp tổng thống tự ân xá. Vấn đề làm dấy lên tranh cãi sau khi ông Trump nhắc đến khả năng này vào những ngày cuối nhiệm kỳ tháng 1/2021, nhằm tránh bị truy tố sau khi rời Tòa Bạch Ốc. Lịch sử Mỹ cũng chưa ghi nhận trường hợp tổng thống nào tự ân xá. Một số chuyên gia pháp lý nói câu trả lời là “không”, trích quan điểm của Bộ Tư pháp Mỹ trước khi ông Richard Nixon phải từ chức vì bê bối Watergate năm 1974. Cơ quan này cho rằng ông Nixon không thể tự ân xá vì “nguyên tắc cơ bản là không ai được phép làm thẩm phán trong vụ kiện của chính họ”.
Ông Nixon sau đó được ân xá bởi người kế nhiệm Gerald Ford, quyết định đến nay vẫn gây tranh cãi. Một số cho rằng ông Ford đã có lựa chọn khó khăn nhưng đúng đắn, số khác nói hành động này khiến ông thất cử năm 1976…
Thượng nghị sĩ West Virginia Joe Manchin cho rằng Tổng thống Joe Biden nên ân xá cho Tổng thống đắc cử Donald Trump sau khi Tổng thống Biden ân xá cho con trai mình là Hunter Biden. Ông đã chia sẻ ngày 2 tháng 12 sau quyết định ân xá cho con trai Hunter Biden: “Khuyến nghị của tôi với tư cách là một cố vấn thử hỏi tại sao ông Biden không tiếp tục và ân xá cho ông Donald Trump, ân xá cho tất cả các cáo buộc nhằm vào ông ấy – Mọi chuyện sẽ trở nên cân bằng hơn nếu ông làm vậy”, thượng nghị sĩ Manchin gửi thông điệp này tới Tổng thống Biden. Lệnh ân xá chính thức này của Tổng thống Biden không thể bị Tổng thống đắc cử Donald Trump hủy bỏ…
Lệnh ân xá được đưa ra khi uy tín chính trị của Tổng thống Biden đã xuống mức thấp sau thất bại trong cuộc bầu cử vừa qua, trong đó hầu hết những người ủng hộ đổ lỗi cho ông nhiều hơn là cho ứng viên đã lên thay thế sau khi ông rút lui quá muộn, Phó Tổng thống Kamala Harris. Quyết định của ông Biden nhằm bảo vệ người trong gia đình đã khiến những người từng ngưỡng mộ ông, những người thông cảm với hoàn cảnh khó khăn của ông với tư cách là một người cha, càng thêm giận dữ khi ông phá vỡ lời hứa tôn trọng phán quyết của tòa án.
“Tôi không ngần ngại khi nói rằng, thực sự đất nước chúng ta sẽ tốt đẹp hơn khi Tổng thống Biden quyết định không tái tranh cử”, Thượng nghị sĩ Michael Bennet ở Colorado cho biết, phản ánh quan điểm mà những người Dân chủ khác thường nói kể từ khi ông Trump giành chiến thắng trong cuộc bầu cử. “Cho dù người được đề cử là phó tổng thống hay ai khác, chúng ta sẽ có nhiều cơ hội tốt hơn để đánh bại ông Trump”, nghị sĩ này nói thêm.
Ông Bennet, một nghị sĩ kín tiếng thường không công khai chỉ trích lãnh đạo đảng của mình, nói thêm rằng: “Quyết định ân xá cho con trai mình, bất kể tình yêu của ông vô điều kiện đến đâu, cũng giống như một ví dụ khác về việc đặt lợi ích cá nhân lên trên trách nhiệm của mình đối với đất nước”. Theo ông, điều này làm xói mòn niềm tin của người Mỹ về một “hệ thống tư pháp là công bằng và bình đẳng cho tất cả mọi người”. Ông Jason Crow, một đảng viên Dân chủ khác đến từ Colorado, cho biết bản thân hiểu được tình yêu sâu sắc của một người cha dành cho con trai đang vật lộn với chứng nghiện sau một cuộc đời bi kịch. Nhưng ông Crow cho biết, chính Tổng thống Biden đã làm phức tạp thêm vụ việc. “Tôi nghĩ rằng lệnh ân xá là một sai lầm”, ông Crow nói trong một cuộc phỏng vấn. “Tôi thất vọng vì quyết định này. Ông ấy đã hứa sẽ không làm như vậy. Tôi nghĩ điều đó sẽ khiến chúng ta khó khăn hơn khi nói về việc duy trì nền dân chủ”. Theo các chuyên gia, lệnh ân xá đã khép lại một câu chuyện pháp lý kéo dài đối với con trai Tổng thống Biden nhưng lại mở ra những rủi ro chính trị phức tạp khác cho nhà lãnh đạo Mỹ. Ông Biden đang phải đối mặt với làn sóng chỉ trích gay gắt vì quyết định này, sau thất bại bầu cử của đảng Dân chủ.
Sự thất vọng, bàng hoàng dành cho Tổng thống Biden, vốn bùng lên kể từ sau cuộc bầu cử, càng trở nên trầm trọng hơn sau lệnh ân xá. Đối với những người chỉ trích trong đảng, việc ông khăng khăng ra tranh cử khi biết mình sẽ 86 tuổi vào cuối nhiệm kỳ thứ hai và quyết định miễn trừ trách nhiệm cho con trai mình cho thấy vấn đề lợi ích cá nhân. Có thể khó dự đoán ông Biden sẽ được thế hệ sau nhớ đến như thế nào vào thời điểm này, song những quyết định trong vài tuần qua đã khiến hình ảnh Tổng thống Hoa Kỳ 46 bị ảnh hưởng, và không giúp để lại những di sản như Tổng thống Joe Biden đã từng nghĩ đến.