Tôn Phi (VNTB) – Kiến trúc sư (KTS) Nguyễn Hữu Thái là người duy nhất còn sống trong số ba người cách mạng năm xưa cắm cờ lên dinh Độc Lập vào ngày 30/04/1975.
 |
| Metro vẫn đang trong quá trình thi công |
Vào những ngày này, sau 40 năm, ông thường xuyên được phóng viên các đài báo phỏng vấn, nhưng không muốn gọi ngày này là ngày chiến thắng mà nên gọi là ngày đất nước thống nhất, bởi lẽ dân tộc ta cần hòa giải dân tộc và vận động trí thức kiều bào đem chất xám phục vụ đất nước, điều mà Trung Quốc đã thành công làm được từ hàng thập kỷ qua với lực lượng trí thức Hoa Kiều. Ông thông thạo tiếng Anh và tiếng Pháp, đọc và hiểu được tiếng Hoa. Hiện nay có thể nói ông là một trong những nhà nghiên cứu kiến trúc hàng đầu Việt Nam. Tuy tuổi cao, ông vẫn tham gia và chủ trì nhiều diễn đàn về kiến trúc và đô thị.
Tác giả bài viết này có vinh dự được ông chia sẻ nhiều nỗi bức xúc với nền kiến trúc quy hoạch Việt Nam trong một diễn đàn như vậy, mà ví dụ rõ ràng nhất của sự nghiên cứu chưa nghiêm chỉnh về tuyến đường sắt đô thị Metro từ trung tâm TP.HCM đi Suối Tiên.
Điểm nóng Metro
Sáng ngày 14/3/2015, KTS Nguyễn Hữu Thái chủ trì một diễn đàn kiến trúc, chủ yếu nói về quy hoạch xanh ở bán đảo Thủ Thiêm, TP.HCM. Diễn giả trong buổi nói chuyện này là KTS Nguyễn Khánh Duy. Anh là một trụ cột của De-so, một công ty tư vấn kiến trúc danh tiếng ở Pháp hiện đã có trụ sở quận 1 TP.HCM. Chỉ với 7 năm nghiên cứu ở đất nước, Nguyễn Khánh Duy và công ty đã thực hiện 10 dự án ở VN. Hiện anh là giám đốc chi nhánh châu Á của De-so (De- so Asia), có trụ sở đặt tại quận 1 TP.HCM.
Hai kiến trúc sư thuộc hai thế hệ ngoài việc nói về chất liệu xanh trong quy hoạch cũng đã bàn luận về những vấn đề nan giải của ngành kiến trúc Việt Nam đương đại.
Tuyến tàu điện cao tốc đô thị Metro là một trong những đề tài bàn luận nóng hổi của giới quy hoạch và kiến trúc thời gian gần đây. Khen cũng nhiều mà chê cũng chẳng ít, có điều chắc chắn nó sẽ đi vào hoạt động.
Để xây được Metro, người ta đã lấy mất nhiều thứ của những người yêu Sài Gòn. Thương xá Tax bị phá bỏ, đó là điều tiếc nuối mà không phải dân chuyên ngành cũng nhận ra. Trong bản vẽ ban đầu không có trạm dừng chân ở UBND thành phố, thế nhưng sau này khi thực hiện lại có trạm này với lí do thuận tiện cho một số người từ UBND TP.HCM đi ra sử dụng.
Kiến trúc sư Nguyễn Hữu Thái cho rằng công trình giao thông công cộng phục vụ cho đa số quần chúng nhân dân chứ không nên phục vụ riêng một tầng lớp thiểu số nào. Việc xây trạm dừng ngay bên cạnh trạm xuất phát sẽ rất tốn kém vì con tàu khởi động rất khó khăn và mất rất nhiều điện năng, không thể muốn dừng đột ngột là dừng được. Ngoài ra người ta còn chặt bỏ không ít cây xanh trăm năm tuổi mang tính di sản.
 |
| Kiến trúc sư Nguyễn Hữu Thái và phóng viên Tôn Phi trong một diễn đàn về kiến trúc |
Vướng thống kê và cơ chế – Dự đoán Metro sẽ khó có lời
KTS Nguyễn Hữu Thái dành nhiều sự quan tâm và ưu ái đối với giới trẻ Việt Nam ngày nay. Ông hi vọng lứa KTS mới sẽ làm được những điều mà thế hệ của ông không làm được. Tại diễn đàn này, nhiều câu hỏi về kiến trúc của những người trẻ trong và ngoài ngành. Phóng viên Việt Nam Thời Báo đặt ra hai câu hỏi và được hai kiến trúc sư giải thích tận tình không giấu giếm:
Phóng viên VNTB: Về ngành thống kê ở Việt Nam, mọi ngành từ kiến trúc cho tới quản lí xã hội, tất cả đều cần tới số liệu của ngành thống kê. Khi mà ngành thống kê gian dối số liệu thì anh làm kiến trúc làm sao có nhận định để vẽ đồ án. Giới kiến trúc sư sẽ làm sao với ngành thống kê để minh bạch hóa ngành này?
KTS Nguyễn Hữu Thái: Câu hỏi của em rất thực tế. Vấn đề là phải dựa trên thống kê và con số đàng hoàng mới làm ra quy hoạch. Chẳng hạn bây giờ muốn phóng đường Metro lên trên đó thì kinh nghiệm ở Canada và Mỹ thì chúng tôi thấy trong tương lai đường Metro này sẽ lỗ nặng. Ngay ở nước ngoài Metro luôn phải được nhà nước bù lỗ, ngay ở những nước tiên tiến nhất. Nhưng sau này họ có điều chỉnh như thế này. Trước khi lập một đường Metro như vậy, quy hoạch rất kỹ các dải đất hai bên để bán giá cao và xây dựng những khu dân cư, công trình sinh lợi cao. Metro phải được nhiều người sử dụng, không thể để vắng khách. Vấn đề đó là phải tiến hành khảo sát và thống kê kỹ lưỡng. Ngành thống kê của Việt Nam hiện nay thì đến ông chủ tịch Quốc Hội cũng la làng. Cấp tỉnh và huyện cũng làm GDP, không có nước nào làm lạ lùng như vậy. Cộng các con số thống kê thổi phồng của các địa phương cả nước, dẫn đến các con số rất sai lầm. Quy hoạch cũng kẹt với chuyện đó. Đó là nhược điểm của những nền kinh tế kế hoạch hóa và nạn báo cáo nặng về thành tích, không mấy chính xác từ dưới lên trên.”
Phóng viên VNTB: Em đã xem một số dự án, bên trong giấy tờ vẫn có vẽ công viên. Đến khi thực thi thì không thấy công viên đâu, người ta đã bán công viên để xây nhà. Giới kiến trúc nếu gặp những chuyện như thế này thì sẽ phản ứng như thế nào?
KTS Nguyễn Hữu Thái: “Vấn đề thứ hai. Chuyện không nói hết ở Việt Nam được. Nói là làm sân gôn, nhưng trong sân gôn thì chia lô bán đất. Cái đó thì rõ ràng. Lấy đất gọi là để làm công viên nhưng cuối cùng vô túi những người kinh doanh bất động sản. Ở Việt Nam bị trường hợp đó xảy ra quá nhiều rồi. Công viên biến thành đất xây nhà để bán lấy lời. Người nước ngoài rất ngạc nhiên về hiện tượng này: trưng thu đất giá rẻ làm nhà bán giá cao, một lời mười. Không nước nào trên thế giới người ta làm giàu nhanh như vậy. Lời nhanh như vậy là kiểu làm kiến trúc bong bóng dễ vỡ và cũng sụp đổ nhanh. Nay thì mấy ông bất động sản đòi nhà nước hỗ trợ. Đây là chuyện vô lí. Ông Alan Phan đã có kinh nghiệm làm bất động sản ở Mỹ, ông ấy nói đã ra thị trường thì lời ăn lỗ chịu. Bây giờ đùng một cái anh lỗ anh kêu nhà nước đền bù. Mà đền bù thì lấy tiền ở đâu? Tiền của dân chứ gì, rất vô lý. Anh làm thì ráng chịu chứ. Thành ra ở Việt Nam người ta vẫn còn lung túng và mập mờ chưa dứt khoát giữa kinh tế kế hoạch hóa và kinh tế thị trường.”
KTS Thái chuyển câu hỏi cho KTS Duy với tư cách một người làm kiến trúc ở nước ngoài và mới trở lại Việt Nam công tác.
KTS Thái: Dựa trên con số thống kê kiểu như thế liệu các anh tính sao, có làm được không ?”.
KTS Duy: Trên thực tế, đầu bài đưa ra về lý thuyết, về nguyên tắc phải đầy đủ tất cả, về thống kê, về trưng cầu dân ý, về khảo sát văn hóa… Tuy nhiên thông tin không sát thực, không đầy đủ, tư vấn cũng phải tìm hiểu trên thực tế. Qua thực tế làm việc ở Việt Nam sáu, bảy năm nay, chúng tôi thấy đầu bài đưa ra không được chi tiết, đầy đủ, thống nhất, do đó sẽ tốn rất nhiều thời gian, giảm hiệu quả công việc trước tiên của tư vấn, nhưng quan trọng hơn là không đạt được mục đích của chủ đầu tư. Ở Pháp, trước khi đưa đề bài chủ đầu tư thậm chí phải làm trước một nghiên cứu tiền khả thi một cách chuyên nghiệp để thiết lập đề bài cụ thể rồi từ đó các nhà tư vấn mới có thể đưa ra phác thảo, đề xuất giải pháp. Đó là sự khác biệt về phương pháp tiếp cận khi làm ở Pháp và Việt Nam. Hồ sơ ở Việt Nam có thể nhiều trang, nhưng lại không nhiều thông tin trực tiếp và chi tiết cần thiết cho dự án như các hạng mục, yêu cầu về kĩ thuật, yêu cầu về công năng, tiêu chí kiến trúc…
Ví dụ tiêu biểu như dự án trường Trung học Pháp tại Hà Nội thì tài liệu nhiệm vụ thiết kế là cả một tập hồ sơ dày gần 200 trang với mọi yêu cầu rất chi tiết về tổ chức công năng, diện tích, liên kết của từng không gian, phòng ốc trong cả dự án tổng thể. Đó cũng là cơ sở rất rõ ràng để đánh giá các phương án đề xuất.
KTS Thái: Trở lại vấn đề quy hoạch xây dựng bán đảo Thủ Thiêm này, phải công nhận về mặt chuyên môn, người ta làm khá bài bản. Trước khi mở cuộc thi về quy hoạch khu trung tâm, đều có được số liệu tương đối, khu đất còn trống và nhà cửa cấp bốn phá cũng dễ. May mà chỗ này tương đối trống và làm tương đối bài bản. Hồ sơ De-so nhận dày cả chồng. do công ty quy hoạch Sakaki (Mỹ). Ngay những kiến trúc sư như Ngô Viết Nam Sơn có kinh nghiệm ở Mỹ cũng có tham gia soạn đầu bài, ở Việt Nam khó nhất là phần ra đầu bài. Ra đầu bài phải nghiêm chỉnh, nêu rõ ý định, tiền bạc, dự trù những gì cần cung cấp để KTS từ đó thiết kế. Đề bài càng kỹ bao nhiêu càng dễ làm. Đề án Thủ Thiêm, Sakaki đã có một hồ sơ rồi. Như phóng viên VNTB đề cập vấn đề thống kê, điều đó đúng. Sai một li đi một dặm, sai từ đầu thì ảnh hưởng về sau rất là dài.
Trở lại cái Metro. Có nhiều người phê bình Metro. Đầu chốt Metro chỗ Suối Tiên đi lên mở ra chỗ Đền Hùng. Không có Metro nào mà đầu mút của nó không có một khu sinh hoạt hay là một khu hoạt động lớn để cho cái trạm cuối cùng là cái trạm mang dấu ấn. Trạm đầu tiên mang dấu ấn giữa trung tâm thành phố là ngon lành. Đùng một cái tới quá Suối Tiên đi lên. Không có người, vắng vẻ. Hình như thiếu sự kết hợp giữa các ban ngành. Ở Việt Nam có nhiều dự án kiểu đó, rồi thầu xây dựng xây dựng lại đem giao cho các nhà thầu Trung Quốc kinh tế kém, làm ăn không bài bản.
Phóng viên VNTB: Vâng, xin được cám ơn hai kiến trúc sư.