VNTB – Bà Aung San Suu Kyi, các tướng lĩnh và hy vọng về nền dân chủ của Myanmar sụp đổ như thế nào?
Anh Khoa dịch
(VNTB) – Một sự thay đổi chính trị nổi tiếng từ chế độ quân chủ phụ thuộc vào một thỏa thuận chia sẻ quyền lực mong manh
Niharika Mandhana và Feliz Solomon
Ngày 05 tháng 2 năm 2021
Kể từ khi bà Aung San Suu Kyi bắt đầu cuộc đời phục vụ dân tộc, các tướng lĩnh Myanmar đã làm mọi cách để loại bỏ bà.
Họ đã quản thúc bà trong một nửa của ba thập kỷ qua vì cố gắng chuyển Myanmar thành một nền dân chủ. Khi họ đồng ý nới lỏng một phần sự kìm kẹp sau 50 năm cầm quyền của quân đội, họ đã tạo một điều khoản hiến pháp đặc biệt để đảm bảo rằng ngay cả khi bà Suu Kyi giành chiến thắng trong các cuộc bầu cử phổ thông, bà không bao giờ có thể trở thành tổng thống.
Tuần này, nhà hoạt động nổi tiếng trở thành nhà lãnh đạo chính trị lại bị quản thúc tại gia ở thủ đô của quốc gia này. Tổng tư lệnh quân đội, hiện là người nắm quyền tuyệt đối ở Myanmar sau khi lật đổ chính phủ của bà, vẫn chưa cho biết khi nào hoặc liệu bà Suu Kyi sẽ được tự do.
Việc giam giữ bà diễn ra sau cuộc bầu cử vào tháng 11, kết thúc với chiến thắng áp đảo cho đảng của bà, Liên đoàn Quốc gia vì Dân chủ (NLD). Kết quả đã gây sốc cho các đối thủ, một đảng được quân đội hậu thuẫn. Các cuộc thăm dò nội bộ đã dự đoán một kết quả tốt hơn, một quan chức đảng này cho biết. Một quan chức châu Á cho biết, người đứng đầu quân đội, Tướng Min Aung Hlaing, đã tin rằng đảng này sẽ có được kết quả tốt hơn so với những gì đã diễn ra.
Các nhà nghiên cứu quân đội cho biết khi các tướng lĩnh hướng tới dân chủ hóa một thập kỷ trước, kỳ vọng của họ là có thể kiểm soát tình hình và việc bà Suu Kyi tiếp quản không nằm trong kế hoạch này. “Họ đã chấp nhận sự tồn tại của NLD, nhưng khi họ gặp rắc rối trở lại, đó là một tín hiệu rõ ràng rằng NLD đang nắm giữ quyền lực,” theo một người có kiến thức về vấn đề này.
Trong 5 năm qua, đảng của bà Suu Kyi thường xuyên lo lắng sắp có sự tiếm quyền. Bà và và tướng Hlaing chia sẻ quyền lực nhưng họ hiếm khi gặp nhau, đôi khi giao tiếp thông qua các phụ tá, một người có kiến thức về tình hình thực tế cho biết. “Họ không tin tưởng nhau. Cả hai đều cảm thấy rằng họ được sinh ra để lãnh đạo,” người này nói.
Số phận của “Quý bà”, như bà ấy đôi khi được những người ủng hộ gọi, và các vị tướng, từ lâu đã xoắn với nhau và với quốc gia của họ. Sự mở cửa dân chủ nổi tiếng của Myanmar trong thập kỷ qua dựa trên giả định là họ có khả năng thực thi một thỏa thuận chia sẻ quyền lực, trong đó bà Suu Kyi, nhà lãnh đạo dân sự trên thực tế, đã chỉ đạo một chính phủ trong đó quân đội kiểm soát các cơ quan quan trọng.
Thỏa thuận này đã bị sụp đổ hoàn toàn.
Các sự kiện trong tuần này, mà một số người ủng hộ lo ngại có thể là dấu chấm hết cho sự nỗ lực chuyển đổi dân chủ của bà Suu Kyi và của Myanmar, lặp lại một giai đoạn hỗn loạn từ những năm đầu tiên của bà trong cuộc đời phụng sự dân tộc. Tương tự, vào năm 1990, đảng mới thành lập của bà Suu Kyi đã thắng lớn trong một cuộc bầu cử, chỉ để quân đội bất chấp kết quả bầu cử và tiếp tục cầm quyền trong hai thập kỷ nữa. Hồi đó, các tướng lĩnh quản thúc bà tại gia trước cuộc bỏ phiếu — lần đầu tiên trong một số lần bà ấy bị cô lập — trong khi lần này, họ đợi cho đến khi có kết quả.
Mối liên hệ giữa bà Suu Kyi với các lực lượng vũ trang đã có một chặng đường dài. Cha bà, Tướng Aung San, là một trong những kiến trúc sư hàng đầu của quân đội độc lập được thành lập vào năm 1941 để lật đổ thực dân Anh. Bà Suu Kyi, sinh năm 1945, bày tỏ sự yêu mến đối với những người lính, cho biết bà được họ chăm sóc khi còn nhỏ.
Sau khi đất nước này, khi đó được gọi là Miến Điện, giành được tự do vào năm 1948, hình ảnh quân đội của chính họ đã thay đổi khi họ phải đối mặt với những người cộng sản nổi dậy và các dân tộc thiểu số. Các nhà sử học và phân tích chính trị cho biết các tướng lĩnh Miến Điện có niềm tin sâu sắc rằng họ có nghĩa vụ gần như thiêng liêng là bảo vệ Myanmar khỏi các cuộc nội chiến và giữ gìn những gì họ coi là sự toàn vẹn về chủng tộc và tôn giáo của quốc gia Phật giáo này. Năm 1962, họ đã tổ chức một cuộc đảo chính mở ra nửa thế kỷ thống trị của quân đội.
Aaron Connelly, người Singapore, cho biết: “Đây là một tổ chức mà ngay từ khi bạn đăng ký, bạn đã được tuyên truyền rằng quân đội là trung tâm của xã hội và đó là thứ duy nhất ngăn cản sự tan rã của quốc gia. nhà nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế, một tổ chức tư vấn có trụ sở tại London.
Bên ngoài hàng ngũ của nó, nhiều người nhìn nhận quân đội theo cách khác. Đất nước này là nơi diễn ra một trong những cuộc nội chiến kéo dài nhất thế giới, được tiến hành giữa quân đội và khoảng 20 nhóm vũ trang phi chính thức, hầu hết đại diện cho các dân tộc thiểu số chiến đấu cho quyền tự chủ lớn hơn. Trong nhiều thập kỷ, quân đội đã bị cáo buộc khủng bố phiến quân và dân thường tại nhiều khu vực xung đột.
Trong khi quân đội xây dựng sự hiện diện rộng khắp trong đời sống chính trị và kinh tế của Myanmar, bà Suu Kyi đang sống ở nước ngoài, nơi bà kết hôn với một người Anh và có hai con trai. Bà đã quay trở lại Myanmar để chăm sóc người mẹ ốm yếu của mình vào năm 1988 khi bà thấy đất nước của mình đang rơi vào tình trạng khủng hoảng chính trị. Một lực lượng chính trị mới đã xuất hiện để thách thức chế độ quân sự, và các cuộc đàn áp bạo lực đã gây ra nhiều thiện cảm hơn đối với phe ủng hộ dân chủ.
Bà Suu Kyi, một người đĩnh đạc và hùng hồn có các nét giống cha bà, một anh hùng dân tộc, đã tham gia cùng họ. Bài phát biểu của bà tại chùa Shwedagon ở Yangon vào tháng 8 năm đó đã khiến bà trở thành gương mặt của phong trào.
Trong bài phát biểu này, bà đã nói đến cha mình, tầm nhìn của ông về một tương lai dân chủ và tình cảm của bà đối với lực lượng chiến đấu mà ông đã xây dựng. Con đường chính trị của bà có thể được hiểu là một cuộc đấu tranh cá nhân sâu sắc để khôi phục lại di sản của cha bà.
Bà Suu Kyi, 43 tuổi, nói trong bài phát biểu: “Tôi cảm thấy gắn bó chặt chẽ với các lực lượng vũ trang. “Vì vậy, tôi sẽ không muốn thấy bất kỳ sự chia rẽ và đấu tranh nào giữa quân đội mà cha tôi đã gây dựng và những người yêu thương cha tôi rất nhiều”.
Tháng sau, bà đã giúp thành lập Liên đoàn Quốc gia vì Dân chủ.
Vào tháng 7 năm 1989, bà Suu Kyi bị quản thúc lần đầu tiên vì bị cáo buộc vi phạm luật an ninh quốc gia. Bà vẫn bị giam trong biệt thự của mình ở Yangon cho đến năm 1995. bà bị quản thúc lần thứ hai vào năm 2000 và bị giam giữ cho đến khi được thả 18 tháng sau đó. Hàng trăm người ủng hộ đã tập trung quanh cổng nhà bà ở Yangon để ăn mừng sự tự do của bà, nhưng tự do không kéo dài lâu.
Vào tháng 5 năm 2003, khi bà đang trên đường tới thị trấn Depayin, miền trung Myanmar thì đoàn xe của bà bị một đám đông bạo lực tấn công. Theo Tổ chức Theo dõi Nhân quyền, ít nhất 4 vệ sĩ đã thiệt mạng trong vụ tấn công này. Quân đội đã giam giữ bà và không cho phép bà rời khỏi nhà trong bảy năm.
Những người bắt giữ bà thuộc phe quân đội tiếp tục trị vì quốc gia này bất chấp các lệnh trừng phạt làm tê liệt do phương Tây áp đặt với lý do quân đội vi phạm nhân quyền. Các tập đoàn thuộc sở hữu của quân đội có lợi ích trong các lĩnh vực từ xây dựng và khai thác đá quý đến sản xuất, du lịch và ngân hàng.
Nhiều thập kỷ bị cô lập khiến quốc gia này điêu đứng và quân đội tìm cách quay trở lại với cộng đồng thế giới để giảm bớt các lệnh trừng phạt và giảm bớt sự phụ thuộc của nước này vào Trung Quốc. Các tướng lĩnh đã tạo ra một hệ thống chính trị hỗn hợp để bảo toàn quyền lực của họ.
Hiến pháp mới năm 2008 đã trao cho quân đội quyền kiểm soát ba bộ của chính phủ và một phần tư số ghế trong quốc hội – đủ để phủ quyết bất kỳ thay đổi hiến pháp nào. Điều này không hề lý tưởng đối với bà Suu Kyi, nhưng bà đã chấp nhận sự hé mở cánh cửa dân chủ này, giành chiến thắng trong cuộc bỏ phiếu tự do và công bằng đầu tiên trong nhiều thập kỷ vào năm 2015.
Đảng của bà đã tạo ra một vị trí cho bà, cố vấn nhà nước, giúp bà kiểm soát chính phủ trên thực tế bất chấp điều khoản hiến pháp cấm bà trở thành tổng thống.
Khi nắm quyền, bà Suu Kyi không phải là người theo chủ nghĩa cải cách tự do mà nhiều người mong đợi ở bà. Phong cách lãnh đạo của bà đã được những người biết bà mô tả là từ trên xuống. Các nhà hoạt động hy vọng chính phủ của bà sẽ lật ngược các luật lệ thời thuộc địa vốn có thể dễ bị lạm dụng. Thay vào đó, luật được sử dụng để truy tố các nhà báo và những người khác.
Các doanh nghiệp phàn nàn về việc chậm ra quyết định. Các cuộc nội chiến ngày càng tồi tệ. Chủ nghĩa dân tộc Phật giáo bạo lực đang trỗi dậy.
Năm 2017, quân đội đã tiến hành một cuộc tấn công chết người nhằm vào cộng đồng Hồi giáo Rohingya, khiến hơn 740.000 người phải chạy sang nước láng giềng Bangladesh. Theo những người tị nạn và các nhóm nhân quyền, quân lính đã xả súng điên cuồng, đốt cháy toàn bộ các ngôi làng và hãm hiếp phụ nữ. Thế giới chấn động trước các hành động của các tướng lĩnh cũng như sự im lặng của bà Suu Kyi.
Biểu tượng bị quân đội giam giữ trong nhiều năm nay được xem, ở nước ngoài, như một người bảo vệ bạo lực của quân đội, từ chối lên án hành vi tàn bạo và thay vào đó chỉ trích các nhóm vận động và những người chỉ trích quốc tế về sự phóng đại và can thiệp vào công việc nội bộ của Miến Điện. Các cố vấn của bà cho biết trong các cuộc phỏng vấn rằng bà đang ở một vị trí tế nhị và một bước sai lầm có thể khiến quân đội có cơ hội chiếm lại quyền lực.
Các nhà ngoại giao đã thảo luận vấn đề này với bà nói rằng bà Suu Kyi tin rằng các cáo buộc về bạo lực quân sự đã được phóng đại và sự lan truyền của đạo Hồi đang đe dọa Phật giáo.
Nếu hình ảnh của bà Suu Kyi ở nước ngoài bị hoen ố thì ở quê nhà, sự nổi tiếng của bà đã tăng vọt. Những người ủng hộ từ phần lớn dân số theo đạo Phật của đất nước này đã coi bà là nạn nhân của những lời chỉ trích thiên vị của phương Tây. Sự xuất hiện năm 2019 của bà tại Tòa án Công lý Quốc tế để bảo vệ Myanmar trước các cáo buộc diệt chủng đã được phát sóng trên màn hình lớn ngoài trời ở Yangon.
Khi đảng NLD của bà Suu Kyi giành chiến thắng với tỷ số áp đảo trong cuộc bầu cử tháng 11, quân đội đã cáo buộc gian lận. Các nhân viên bầu cử cho biết cuộc bỏ phiếu diễn ra công bằng và bà Suu Kyi vẫn tiếp tục công việc như thường lệ.
Hóa ra điều đó là không tưởng.
Vào hôm thứ Hai, vài giờ trước khi bà Suu Kyi đến quốc hội để bắt đầu nhiệm kỳ thứ hai của đảng bà, binh lính đã đột kích vào nhà bà. Các thành viên trong đảng của bà, các nhà hoạt động và nhà báo nói rằng họ lo sợ sẽ bị bắt, và nhiều người đang chuẩn bị tinh thần cho những gì họ mong đợi sẽ là một thời kỳ bất ổn và hỗn loạn kéo dài.
Nguồn: The Wall Street Journal