Đỗ Văn Phúc
Chuyện Dài Chữ Nghĩa cứ phải thêm trang và nộp bản nhiều lần, làm cho nhà phát hành than phiền mất thì giờ quá. Vì vậy, chúng tôi xin tạm ngưng bàn luận về các chữ Việt mà xoay qua một vấn đề khá quan trọng trong đời sống của những người Việt ở Hoa Kỳ. Ông bạn già Nguyễn Gia Quốc ở Minnesota của tôi cứ thôi thúc phải viết một bài để hướng dẫn cách trả lời “yes” hay “no” trong một số câu hỏi tiếng Anh mà sự trả lời sai có thể gây nhiều hậu quả nghiêm trọng hay đảo ngược kết quả của hành vi mình. Đó là thói quen trả lời các câu hỏi phủ định bằng chữ xác định.
A. Câu hỏi tiếng Anh có thể trực tiếp hay gián tiếp.
1. Trực tiếp (direct questions):
Do you live with your parents?
Do you like beef noodles?
Câu trả lời là “yes” hay “no” nếu đúng như thế hay không.
Where do you live? Are you from Vietnam?
Trả lời những câu hỏi bắt đầu bằng What, When, Where, Who, How thì cần cho biết chi tiết người ta muốn biết như Where (ở đâu), What (cái gì), Who (ai), When (lúc nào), How (làm thế nào).
2. Gián tiếp (indirect questions):
Could you tell me where the nearest gas station is?
Do you know if there is a supermarket near here?
Câu trả lời “yes” và có thể chỉ cho người hỏi biết cây xăng hay siêu thị gần nhất nằm ở đâu. Trong trường hợp không biết thì sẽ trả lời “no.”
Dễ quá, ai mà không biết; không cần mất thì giờ nữa.
B. Những thí dụ trên là những câu hỏi xác định (positives) mà câu trả lời là “yes” nếu đúng, và “no” nếu không. Còn các câu hỏi phủ định nó có phần lươn lẹo (tricky) đòi hỏi phải biết cách trả lời chính xác.
1. Câu hỏi xác định:
Do you do this? (Anh có làm cái đó không).
Câu trả lời “yes” nếu mình có làm hay “no” nếu không làm.
2. Câu hỏi phủ định:
Don’t you do this? (Anh không làm điều đó hả?)
Người Việt có thói quen trả lời “Vâng, tôi không làm điều đó” như để xác định rằng mình không làm điều đó!
Nhưng câu trả lời của người Mỹ sẽ là “no” (No, I don’t do it) nếu anh ta không làm điều đó. Còn khi trả lời “yes” có nghĩa là mình thú nhận có làm (Yes, I do it).
Một ông lớn tuổi người Việt lái xe quờ quạng sao đó nên bị cảnh sát hụ còi phải tấp vào lề. Nếu người cảnh sát hỏi theo cách đơn giản “Do you drink and drive?” (Ông có uống [rượu] khi lái xe không?) thì câu trả lời sẽ rất đơn giản “No, I don’t” (Không, tôi không uống [rượu] khi lái xe)
Nhưng nếu anh cảnh sát hỏi theo cách phủ định (người Mỹ cũng thường hỏi cách này): “Don’t you drink and drive?” hay “You don’t drink and drive, do you?” thì có xác suất khá cao người Việt Nam sẽ trả lời “YES” để xác nhận rằng mình không uống rượu khi lái xe.
Thế là anh cảnh sát còng tay ông ta và lại và đem về nhốt ngay. Tội uống rượu lái xe là tội rất nghiêm trọng. Tại Texas nếu vi phạm lần đầu tiên có thể bị giam đến 180 ngày hay bị phạt đến 2000 đô la, hay bị cả hai hình phạt; và bằng lái sẽ bị treo trong 90 ngày.
Tương tự, khi điều tra một vụ án mạng, cảnh sát có thể hỏi nghi can “You didn’t kill this man, did you?” Sẽ bị hố to nếu tưởng rằng trả lời “yes” để xác nhận mình không giết người này. Ra toà, khó minh oan rằng vì mình kém sinh ngữ nên trả lời sai! Mà có nhờ tới luật sư để cãi, minh oan thì cũng mất bao nhiêu tiền, chịu cảnh giam cầm trong một thời gian nào đó đã.
Bạn sẽ trả lời sao nếu được hỏi: Don’t you want to eat this cake? Trả lời “yes” là bạn thật tình muốn ăn cái bánh đó (yes, I want); còn nếu không muốn ăn thì “No, I don’t.”
Vì vậy nên luôn nhớ rằng trả lời “yes” luôn đi với sự xác định (yes, I do; yes, I can…; “No” luôn đi với sự phủ định (No, I don’t; no, I cannot…”.
C. Một idiom trong Anh ngữ mà chúng ta cũng cần biết cách trả lời. Đó là “If you don’t mind.” Thành ngữ này đi kèm với những câu yêu cầu, nhờ cậy, xin phép, và ngay cả phàn nàn.
Thí dụ:
I am going to lie down for a while, if you don’t mind. Tôi có thể nằm xuống một lúc nếu không phiền anh.
If you don’t mind, you’re standing too close to me. Anh đứng quá gần tôi đó (xê ra)
Nhưng trong phép lễ nghi, lịch sự, còn hai cách dùng câu hỏi:
1. Do you mind (anh có phiền không?) khi yêu cầu trực tiếp
Do you mind if I sit here? (tôi ngồi đây and phiền không?)
Do you mind taking me that cup? (Anh làm ơn lấy giùm cái ly kia được không?)
2. Don’t you mind (anh không phiền chứ?) khi muốn biết sự ưng thuận của người mình hỏi.
Don’t you mind if I smoke? (Anh không phiền khi tôi hút thuốc chứ?)
Don’t you mind opening the door for me? (Anh mở giùm cửa cho tôi có phiền không?)
Trong cả hai trường hợp trên, một số hiểu lầm rằng trả lời “yes” là đồng ý với lời yêu cầu (cho người kia ngồi đây, đi lấy giùm cái ly, cho phép hút thuốc hay đồng ý đi ra mở cửa giùm). Như thế là sai; vì khi trả lời “yes”, có nghĩa là chúng ta sẽ phiền (không bằng lòng) về những yêu cầu của họ. Còn nếu bằng lòng, không cảm thấy phiền hà, thì câu trả lời đúng là “No, I don’t mind.”
Ngoài ra có các thành ngữ (1) “Mind your own business” để nhắc người ta chớ chọc mũi vào chuyện người khác. (2) “Don’t mind me” muốn nhắc người khác đừng quan tâm tới mình, cứ tiến hành công việc của họ đi.
Xin nhắc phải cẩn thận khi trả lời các loại câu hỏi với thành ngữ trên.