Hiền Vương
(VNTB) – Hòa thượng Tuệ Sỹ được đặc cách bổ nhiệm Giáo sư thực thụ Viện Đại học Vạn Hạnh lúc ngài mới 23 tuổi.
Những ngày này trên báo chí nhà nước Việt Nam đưa tin về lễ tang của Hòa thượng Tuệ Sỹ có một điểm chung là tránh nói về chức vụ của ngài ở Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống nhất. Một điểm chung khác là cả báo chí ‘lề trái – lề phải’ đều ‘đồng nhất’ nhận định về sự uyên thâm của học giả Tuệ Sỹ.
Tóm tắt tiểu sử ghi Hòa thượng Tuệ Sỹ tốt nghiệp Viện Cao đẳng Phật học Sài Gòn (1964) do Hòa thượng Thích Nhất Hạnh (1926 – 2022) sáng lập; sau đó, tốt nghiệp phân khoa Phật học của Viện Đại học Vạn Hạnh khi chỉ mới 22 tuổi.
Năm 1970, với những công trình nghiên cứu, khảo luận có giá trị về Thiền học và Triết học Phật giáo, trong đó có tác phẩm đầu tay Đại cương về thiền quán và nổi bật hơn hết là Triết học về tánh Không, Hòa thượng Tuệ Sỹ được đặc cách bổ nhiệm Giáo sư thực thụ Viện Đại học Vạn Hạnh do Trưởng lão Hòa thượng Thích Minh Châu (1918 – 2012) làm Viện trưởng; là giáo sư trẻ nhất lúc bấy giờ.
Năm 1971, ngài Tuệ Sỹ được Hòa thượng Thích Minh Châu bổ nhiệm làm Tổng Thư ký tạp chí Tư Tưởng – cơ quan luận thuyết của Viện Đại học Vạn Hạnh. Bên cạnh đó, ngài cũng làm Thư ký tòa soạn, chủ bút, tham gia cộng tác với nhiều tờ báo, tạp chí nghiên cứu đương thời như: Vạn Hạnh, Hải Triều Âm, Khởi Hành, Thời Tập, …
Hòa thượng Tuệ Sỹ được biết đến về sự uyên bác, thông thạo nhiều loại cổ ngữ lẫn sinh ngữ như: Hán văn, Phạn văn, Tạng văn, tiếng Anh, Pháp, Đức, Nga… Trong gần trọn cuộc đời, Hòa thượng dành phần lớn thời gian và tâm huyết của mình cho việc phiên dịch và chú giải kinh điển, đặc biệt là tạng kinh A-hàm. Các dịch phẩm nổi bật của Hòa thượng đã được xuất bản chính thức, đến với độc giả trong và ngoài nước.
Trong đó, có thể kể: Trường A-hàm, Trung A-hàm, Tạp A-hàm – NXB Hồng Đức; A-tỳ-đạt-ma Câu Xá (5 tập) – NXB Hồng Đức; A-tỳ-đạt-ma Pháp uẩn túc luận – NXB Hồng Đức; A-tỳ-đạt-ma Tập dị môn túc luận – NXB Hồng Đức; Duy-ma-cật sở thuyết – NXB Hồng Đức; Luận thành duy thức – NXB Hồng Đức; Tinh hoa triết học Phật giáo của Junjiro Takakusu – NXB Hồng Đức, Thiền luận của Daisetsu T.Suzuki (đồng dịch giả với Trúc Thiên, 3 tập) – NXB Tổng hợp TP.HCM (1992), NXB Tri Thức tái bản; Thiền & Bát-nhã – NXB Hồng Đức …
Hòa thượng còn trước tác, biên soạn và giới thiệu nhiều tác phẩm luận giải kinh điển, lịch sử và triết học Phật giáo,… được in thành sách và xuất bản, tái bản trong nước gần đây, như: Triết học về tánh Không – NXB Hồng Đức; Tổng quan về nghiệp – NXB Đà Nẵng; Thiền định Phật giáo – NXB Đà Nẵng; Huyền thoại Duy-ma-cật – NXB Hồng Đức; Thắng Man giảng luận – NXB Hồng Đức; Du-già Bồ-tát giới – NXB Hồng Đức; Tô Đông Pha, Những phương trời viễn mộng – NXB Hồng Đức; Pháp diệt tránh – NXB Phương Đông; Giấc mơ Trường Sơn (thơ) – NXB Đà Nẵng; Thiên lý độc hành (thơ) – NXB Đà Nẵng; Hoàng cầm tình khúc (thơ) – NXB Hồng Đức…
Hòa thượng còn hiệu chỉnh, chú thích bản Việt dịch Luật Tứ phần của Hòa thượng Thích Đỗng Minh, bản dịch Tăng-nhất A-hàm của Hòa thượng Thích Đức Thắng và chủ trì bản dịch của Phật điển phổ thông – Dẫn vào tuệ giác Phật… cũng đã được xuất bản trong nước.
Ngài còn đích thân giảng dạy các lớp học về Luật Tứ phần và các bộ kinh, luận Đại thừa cho chư Tăng và Phật tử tại Quảng Hương Già Lam cũng như một số nơi và qua phương thức trực tuyến.
… Với những tóm tắt trên cho thấy chính môi trường tự do học thuật, tự do tư tưởng, tự do tôn giáo và cả quyền tự trị đại học ở thế chế chính trị của miền Nam Việt Nam trước tháng 4-1975 đã góp phần tạo nên một học giả uyên thâm Tuệ Sỹ.
Nay thì nhiều nhà tu có bằng cấp tiến sĩ Phật học, thế nhưng để là học giả tương tự như ngài Tuệ Sỹ, quả là tựa lá mùa thu, như sao buổi sớm…