VNTB – Lòng tốt cũng lây lan
TS Phạm Đình Bá
(VNTB) – Mỗi sự việc xấu xa ngoạn mục đều được cân bằng bởi 10.000 hành động tử tế.
Điều quan trọng cần ghi nhớ là chúng ta đã nhìn thấy quỹ đạo tàn khốc của con vi-rút Covid-19 và phản ứng của con người trong đại dịch. Hàng nghìn người mỗi ngày đã quyên góp thời gian và tiền bạc của mình để giúp đỡ những người lạ. Theo một cách nào đó, chúng ta đã chứng kiến sự lây lan của các cuộc đấu tay đôi: một bên chết người, một bên cải thiện. Hình ảnh phản chiếu của nhau.
Ví dụ cơ bản nhất về sự “lây lan của lòng tốt” là hoạt động từ thiện. Nhiều người cho biết họ quyên góp cho tổ chức từ thiện vì gia đình hoặc bạn bè yêu cầu họ làm như vậy.
Rõ ràng, áp lực từ bạn bè và gia đình đóng một vai trò trong sự lây lan của vị tha. Không ai muốn tỏ ra keo kiệt. Động lực này giúp giải thích tại sao rất nhiều người nổi tiếng đã phản ứng với Covid bằng cách đọc sách dành cho trẻ em và đăng lên mạng. Họ cống hiến thời gian của mình vì những lý do vị tha, đúng vậy, nhưng cũng vì họ muốn xứng đáng với sự hào phóng của đồng nghiệp.
Thật khó để xác định sự lây lan của lòng tốt trong đại dịch bắt đầu như thế nào, nhưng đó chính là vấn đề: Một khi lòng tốt đạt đến mức độ to và tới hạn, nó sẽ tự tồn tại và lây lan trong cộng đồng.
Tuy nhiên, sự lây lan của lòng tốt còn nhiều hơn là áp lực từ bạn bè. Khi một người đưa tiền để giúp đỡ người khác thì người nhận có nhiều khả năng sẽ quyên góp cho người khác sau này. Khi hiệu ứng truyền tải bắt đầu xảy ra, với sự hào phóng của một người đầu tiên lan sang ba người, sau đó là chín người và thậm chí còn nhiều hơn nữa trong các đợt tiếp theo.
Nói cách khác, lòng vị tha, giống như Covid, lây lan theo cấp số nhân. Với lòng vị tha, “sự lây lan trong cộng đồng” chỉ diễn ra theo chiều hướng tích cực. Đó là trường hợp của làn sóng người dân khắp nơi tự may khẩu trang. Ở Mỹ, một người điều hành một xưởng may đã gửi một email hàng loạt kêu gọi những người có máy may ở gần cô chung sức. Cô ấy ngay lập tức tràn ngập những lời đề nghị tình nguyện. “Nó vừa vượt khỏi tầm kiểm soát,” cô nói, sử dụng cùng một ngôn ngữ thường được sử dụng để mô tả Covid.
Và giống như các mầm bệnh khác, sự lây lan của lòng tốt có khả năng biến đổi, chuyển từ loại hành vi vị tha này sang loại hành vi vị tha khác. Trong một nghiên cứu, một nhóm người tham gia quan sát những người hành động hào phóng và một nhóm khác quan sát thấy hành vi keo kiệt. Sau đó, cả hai nhóm được yêu cầu trao đổi thư từ với một “bạn qua thư” khi người ấy sắp chết. Những người tham gia chứng kiến hành động hào phóng của mọi người đã viết những ghi chú thân thiện hơn, đồng cảm hơn những người chứng kiến hành vi keo kiệt. Điều này cho thấy rằng lòng tốt phát triển khi nó lan tỏa, tái tạo không chỉ những hành động tử tế cụ thể mà còn cả “tinh thần ẩn chứa trong hành động vị tha”.
Giống như Covid, sự lây lan của lòng tốt đòi hỏi chúng ta phải xem xét những hậu quả sâu rộng do hành động của mình gây ra. Bạn không bao giờ biết có bao nhiêu người có thể bị tổn hại chỉ vì một hành động bất cẩn của mình. Ngược lại, bạn không bao giờ biết có bao nhiêu người – gia đình và bạn bè, vâng, cả những người xa lạ – có thể được hưởng lợi từ hành động tử tế duy nhất của bạn.
Nhìn dưới góc độ này, không có những hành động tử tế nhỏ nhặt. Mỗi cái đều có tiềm năng nhân lên theo cấp số nhân. Tương tự như vậy, một người có thể truyền cảm hứng cho hàng triệu người, như cuộc đời của Đức Phật, Gandhi và Mẹ Teresa đã chứng thực. Về mặt dịch tễ học, những con người gương mẫu này là những bệnh nhân số 0 ở độ tuổi của họ, “gieo mầm” cho người khác bằng lòng tốt của họ.
Hãy lan tỏa lòng tốt đủ rộng rãi và thường xuyên và điều thú vị sẽ xảy ra: các chuẩn mực thay đổi. Những hành động từng được cho là phi thường lại trở nên bình thường. Cách đây không lâu, hiến máu chỉ là việc làm của một số ít người dũng cảm. Thái độ bắt đầu thay đổi vào những năm 1970 và ngày nay, việc mở tĩnh mạch cho người lạ được coi là một hành động tử tế thông thường.
Sự lây lan của lòng tốt, như chúng ta đã thấy, phản ánh quỹ đạo của Covid, nhưng nó khác biệt ở ít nhất một điểm cơ bản: tác nhân của con người. Không giống như Covid lây nhiễm cho mọi người bất kể suy nghĩ của họ, sự lây lan của lòng tốt chỉ hoạt động nếu chúng ta nhận ra những hành động tử tế.
Chúng ta không thể bắt chước những gì chúng ta không thấy và không phải lúc nào chúng ta cũng thấy được lòng tốt. Mỗi sự việc xấu xa ngoạn mục đều được cân bằng bởi 10.000 hành động tử tế. Giá như chúng ta chú ý. Chúng ta có một nhiệm vụ, “gần như là một trách nhiệm thiêng liêng”, ghi nhận và tôn vinh vô số lòng tốt nhỏ bé. Nếu có đủ người trong chúng ta làm như vậy, chúng ta có thể thấy đại dịch lòng tốt còn phát triển lớn hơn – và hy vọng sẽ tồn tại lâu sau khi không còn ai nghĩ về đại dịch.
__________
Nguồn:
Lược dich từ bài gốc của Eric Weiner. The Spreading of the Kindness Contagion. Altruism, like the coronavirus, spreads exponentially. 01/04/2020; Available from: https://gen.medium.com/the-spreading-of-the-kindness-contagion-296767e50abb.