TS Phạm Đình Bá
(VNTB) – Việc đặt tiên đề là chúng ta cùng nhau trên một dòng sông tuy có phần hòa giải, nhưng chỉ phản ánh một phần sự liên kết với thế giới quan toàn diện, nhưng không hoàn toàn thể hiện sự trọn vẹn trong việc chấp nhận các mặt đối lập…
Theo bài của nhà báo Lưu Trọng Văn trên Tiếng Dân, gần đây tại Sài Gòn đã diễn ra một cuộc gặp mặt lắng nghe nhau giữa các nhà hoạt động văn hoá xã hội với các nhà hoạt động chính trị.
Phía làm văn có nhà sử học Nguyễn Đình Tư – 105 tuổi, nhà văn Nguyễn Ngọc Tư, bác sĩ Huỳnh Tấn Mẫm, tiến sĩ Mạc Văn Trang, đạo diễn Nguyễn Kim Chi, nhà thơ Hoàng Hưng, nhạc sĩ Trần Tiến, nhà thơ kiêm hoạ sĩ Đỗ Trung Quân, nhà điêu khắc Phạm Văn Hạng, nghệ sĩ Thành Lộc, các nghệ sĩ Trần Minh Ngọc, Hoàng Yến, Bạch Tuyết, Thanh Thuý, nhà văn Nguyễn Bình Phương, nhà văn Bích Ngân, kiến trúc sư Nguyễn Trường Lưu và nhà văn Lưu Trọng Văn.
Phía chính trị có bí thư Thành uỷ Sài Gòn Nguyễn Văn Nên, giáo sư Huỳnh Thành Đạt phó ban Tuyên giáo – Dân vận Trung ương, bà Phạm Phương Thảo, nguyên phó bí thư Thành uỷ, và giáo sư Trần Hoàng Ngân đại biểu Quốc hội. Điều phối cuộc trao đổi “cởi mở” này là nhà văn Trình Quang Phú, viện trưởng Viện Nghiên cứu Phương Đông.
Ông Nguyễn Văn Nên trao đổi – Anh em hỏi tôi, chủ đề cuộc gặp này là gì? Tôi bảo là không tên. Hôm qua dự lễ khởi công cây cầu ở Trung tâm thành phố. Ngồi trên một con tàu neo đậu trên sông Sài Gòn, bất chợt nhớ lại truyện của một nhà văn nước ngoài có tên “Câu chuyện dòng sông” nói về dòng chảy của quá khứ, hiện tại, tương lai.
Ông Nên nói – Chúng ta cùng nhau trên một dòng chảy. Cùng có tình yêu Đất nước, lòng tin, trách nhiệm và lòng trắc ẩn. Phải có lòng trắc ẩn mới hiểu nhau, nghe nhau, thông cảm nhau.
Trên tinh thần khai sáng trong “Câu chuyện dòng sông”, một tri thức từng bày tỏ rằng – đối với mọi lời nói đúng đều có một lời nói đối lập cũng đúng; rằng ngôn ngữ và những hạn chế về thời gian khiến mọi người tuân theo một niềm tin cố định không giải thích được sự trọn vẹn của chân lý.
Bởi vì thiên nhiên hoạt động theo một chu kỳ tự duy trì, mọi thực thể đều mang trong mình tiềm năng đối lập và do đó thế giới phải luôn được xem xét trong sự trọn vẹn của nó. Tri thức này chỉ đơn giản thúc giục mọi người xác định và yêu thế giới trong sự trọn vẹn của nó.
Việc đặt tiên đề là chúng ta cùng nhau trên một dòng sông tuy có phần hòa giải, nhưng chỉ phản ánh một phần sự liên kết với thế giới quan toàn diện, nhưng không hoàn toàn thể hiện sự trọn vẹn trong việc chấp nhận các mặt đối lập và tính chu kỳ của thời gian như đã được Hermann Hesse trình bày.
Cụm từ “cùng một dòng chảy” gợi lên biểu tượng một dòng sông, đại diện cho sự liên kết và dòng chảy của thời gian. Dòng sông vượt qua khái niệm thời gian tuyến tính, hòa quyện quá khứ, hiện tại, và tương lai thành một tổng thể thống nhất.
Tương tự, lời kêu gọi trách nhiệm chung và lòng trắc ẩn trong trao đổi cho thấy sự công nhận trải nghiệm tập thể của con người qua thời gian. Tuy nhiên, dòng sông cũng thể hiện sự tồn tại song song của các mặt đối lập, một khái niệm không được đề cập trực tiếp trong những trao đổi. Mặc dù trao đổi nhấn mạnh sự thống nhất, việc thiếu chấp nhận các sự thật mâu thuẫn hoặc những nghịch lý lịch sử giới hạn sự so sánh với “sự trọn vẹn” trong tinh thần khai phóng từ “Câu chuyện dòng sông”.
Trọng tâm vào lòng trắc ẩn, lắng nghe và đồng cảm trong trao đổi phù hợp với tri thức từ chối các giáo điều cứng nhắc để hướng đến trí tuệ dựa trên trải nghiệm. Các bài viết đấu tranh xóa bỏ chế độ độc tài cho thấy rằng các phong trào dựa trên lòng trắc ẩn đòi hỏi phải đối mặt với những bất công lịch sử, tương tự như lời kêu gọi để “yêu thế giới trong sự trọn vẹn.”
Tuy nhiên, triết lý trong “Câu chuyện dòng sông” đi xa hơn: lòng trắc ẩn không chỉ xuất phát từ sự đồng cảm mà còn từ việc nhìn thấy bản chất chu kỳ của tồn tại, nơi đau khổ và giải thoát đan xen. Trao đổi như thế mặc dù đáng quý, không trực tiếp đề cập đến tính chu kỳ này.
Ngôn ngữ của trao đổi phản ánh lý tưởng Khai sáng về tiến bộ tập thể, ưu tiên sự tiến bộ tuyến tính thông qua lý trí và cải cách xã hội. Ngược lại, thế giới quan trong “Câu chuyện dòng sông” —bắt nguồn từ triết học phương Đông—từ chối tính tuyến tính, nhấn mạnh vào hiện tại vĩnh cửu và sự thống nhất giữa các mặt đối lập.
Hình ảnh “dòng sông” gợi ý về động lực tiến lên phía trước (một ẩn dụ tuyến tính), trong khi dòng sông lại là một thực thể vĩnh cửu và tự tái tạo. Nếu không giải quyết tính chu kỳ hoặc sự tất yếu của các mặt đối lập, quan điểm trong trao đổi vẫn gắn bó với chủ nghĩa lạc quan Khai sáng hơn là sự chấp nhận siêu việt tiềm ẩn trong “Câu chuyện dòng sông”.
Lời kêu gọi đoàn kết ngụ ý trong trao đổi có nguy cơ đơn giản hóa vấn đề. “Câu chuyện dòng sông” minh họa lịch sử mang theo những mâu thuẫn. Sự trọn vẹn của khai sáng đòi hỏi phải yêu thế giới bao gồm cả những khuyết điểm của nó, trong khi trọng tâm vào các giá trị chung của trao đổi có thể tránh né những mặt đối lập khó chịu.
Tương tự như vậy, nhiệt huyết cách mạng tồn tại song song với bạo lực cách mạng—một căng thẳng mà triết lý từ “Câu chuyện dòng sông” sẽ chấp nhận nhưng trao đổi không hòa giải.
Nói tóm lại, trao đổi của ông Nên thể hiện nhận thức về nhân loại chung và tính liên tục thời gian, phần nào cộng hưởng với lời kêu gọi yêu thế giới từ “Câu chuyện dòng sông”. Tuy nhiên, nó thiếu chiều sâu trong việc chấp nhận các mặt đối lập và lịch sử chu kỳ—những yếu tố trung tâm đối với giác ngộ theo tinh thần của cuốn sách.
Để phản ánh đầy đủ sự trọn vẹn này, trao đổi cần tích hợp lòng trắc ẩn với việc chấp nhận những mâu thuẫn vốn có—chẳng hạn như tình yêu đất nước cùng với phê phán những bất công trong hiện tại, hoặc niềm tin vào sự thống nhất bên cạnh việc thừa nhận xung đột lịch sử. Nếu không có sự cân bằng biện chứng này, tuyên bố vẫn mang tính khát vọng hơn là giác ngộ toàn diện.
___________________
Tham khảo:
https://baotiengdan.com/2025/03/31/chung-ta-cung-nhau-tren-mot-dong-chay/