(VNTB) – Chiến dịch chống tham nhũng của Việt Nam là cần thiết nhưng không giải quyết được nguyên nhân gốc rễ của tham nhũng.
Tác giả: Jonathan London
Không có gì phải bàn cãi rằng nỗ lực chống tham nhũng của Việt Nam là cần thiết. Nhưng chiến dịch này không giải quyết được nguyên nhân gốc rễ của sự sai trái.
Vào ngày 2 tháng 5, Vương Đình Huệ, Chủ tịch Quốc hội Việt Nam và là ủy viên cấp cao của Bộ Chính trị Đảng Cộng sản Việt Nam (ĐCSVN), đã gia nhập danh sách ngày càng nhiều các quan chức cấp cao bị buộc phải từ chức do bê bối tham nhũng. Làn sóng từ chức gần đây bao gồm hai chủ tịch nước, hai phó thủ tướng và hàng chục thành viên Ủy ban Trung ương. Nó nêu bật cuộc đấu tranh trong nội bộ Đảng nhằm giải quyết nạn tham nhũng có hệ thống trong khi vẫn duy trì ổn định chính trị cũng như duy trì sự phát triển kinh tế xã hội mạnh mẽ.
Mặc dù những thay đổi này ở các cấp cao nhất của Đảng là chưa từng có nhưng ý nghĩa và mối quan hệ của những thay đổi đó với sự phát triển thể chế của Việt Nam vẫn chưa được hiểu rõ một cách rộng rãi. Phần lớn phân tích xung quanh các vụ từ chức tập trung vào suy đoán về động lực quyền lực trong Bộ Chính trị và phân tích về những cá nhân hoặc phe phái nào sẽ đứng đầu trước Đại hội Đảng vào đầu năm 2026. Tuy nhiên, cách tiếp cận như vậy bỏ qua hai các vấn đề quan trọng: nguồn gốc mang tính hệ thống của tham nhũng và cách thức mà Đảng giải quyết vấn đề này có nguy cơ gây tổn hại đến công tác quản trị và phát triển của Việt Nam.
Điều quan trọng là phải thừa nhận rằng việc từ chức của các quan chức cấp cao, tuy đáng kể, nhưng chỉ là một phần nhỏ trong vấn đề tham nhũng lớn hơn ở Việt Nam. Bộ Chính trị hiện do Tổng Bí thư 79 tuổi Nguyễn Phú Trọng đứng đầu, chịu trách nhiệm định hình đường lối đất nước, nhưng trong 3 năm qua, các vụ từ chức liên quan đến tham nhũng đã khiến số Ủy viên Bộ Chính trị từ 18 xuống 13. Đáng chú ý, những lần từ chức này là của ba người có khả năng kế nhiệm ông Trọng. Tất cả các thành viên còn lại đều đã đến tuổi giới hạn để phục vụ một nhiệm kỳ khác.
Chiến dịch chống tham nhũng và việc từ chức của những người tham gia cũng diễn ra trong Ban Chấp hành Trung ương Đảng, một cơ quan gồm 160-200 quan chức cấp cao được tuyển chọn từ cấp trung ương và cấp tỉnh. Mặc dù trực thuộc Bộ Chính trị, Ủy ban Trung ương đóng vai trò quan trọng trong nền chính trị quốc gia khi các thành viên của nó định hình và hạn chế các quyết định của Bộ Chính trị và Chính phủ. Ủy ban Trung ương cũng kiểm soát các đòn bẩy chính cho sự phát triển kinh tế quốc gia và địa phương. Phản ánh tình trạng suy giảm cấp bậc trong Bộ Chính trị, số lượng thành viên của Ủy ban Trung ương cũng đã giảm dần. Trong vài năm qua, hơn 30 thành viên đã bị cách chức, kỷ luật hoặc bị buộc tội liên quan đến tham nhũng. Ở một số tỉnh như Phú Yên, Bắc Giang, Bình Thuận, Vĩnh Phúc, cả bí thư tỉnh ủy và chủ tịch tỉnh đều bị cách chức.
Tham nhũng trong các thể chế chính trị của Việt Nam cũng như những nỗ lực xác định và trừng phạt hành vi này vượt xa những vụ tham nhũng cấp cao này. Năm 2023, có 839 vụ tham nhũng mới với hơn 2.270 cá nhân bị buộc tội, nhiều gấp ba lần so với năm trước.
Mặc dù có nhiều sự đồng thuận về nhu cầu của Việt Nam trong việc giải quyết nạn tham nhũng có hệ thống, nhưng cách thức theo đuổi hoạt động chống tham nhũng không phải là không có vấn đề và rủi ro.
Ví dụ, một số người cho rằng khi cơ quan an ninh hùng mạnh của Việt Nam đang tiến hành chiến dịch chống tham nhũng, chiến dịch này có thể tạo vỏ bọc cho một cuộc thanh trừng chính trị mà hầu hết sẽ mang lại lợi ích cho chính cơ quan an ninh. Mặc dù Việt Nam chắc chắn cần một chính phủ trong sạch hơn nhưng cũng cần có lãnh đạo có năng lực và nhạy bén trong các lĩnh vực then chốt. Dù cần thiết đến đâu, cũng không nên đánh đổi an ninh và phát triển quốc gia.
Hậu quả chính của nỗ lực chống tham nhũng là tình trạng tê liệt chính trị trên toàn hệ thống và đặc biệt là sự suy giảm nghiêm trọng trong đầu tư công đã tác động tiêu cực đến tăng trưởng GDP của Việt Nam. Năm 2023, chỉ có 63,4% vốn ngân sách phân bổ hàng năm cho đầu tư công được sử dụng do sự thận trọng của các quan chức và sợ bị giám sát. Hiệu quả không chỉ đơn thuần là giảm tăng trưởng. Sự suy thoái của chính phủ đã dẫn đến sự chậm trễ trong các dự án cơ sở hạ tầng quan trọng, ảnh hưởng đến việc tạo việc làm và dẫn đến giảm hiệu quả của nền kinh tế.
Do chiến dịch chống tham nhũng không thể đoán trước được, nỗi sợ hãi và việc không hành động đã trở nên phổ biến ở các cấp chính quyền trung ương và địa phương, và điều này càng được củng cố thêm bởi Chỉ thị 24 của Đảng Cộng sản Việt Nam. Chỉ thị này được cơ quan an ninh và tình báo ủng hộ, yêu cầu toàn bộ cơ sở hạ tầng và các chi bộ của Đảng phải kiểm tra chặt chẽ, hạn chế hợp tác với các tổ chức, cá nhân nước ngoài. Trong khi chống tham nhũng và an ninh quốc gia là cần thiết, những nỗ lực để đạt được chúng có nguy cơ làm suy yếu hợp tác quốc tế và làm suy yếu khả năng của Việt Nam trong việc giải quyết các thách thức phát triển quan trọng.
Một diễn biến đáng chú ý gần đây là sự tái xuất hiện trước công chúng nhiều lần của cựu Thủ tướng, Chủ tịch nước Nguyễn Xuân Phúc. Mặc dù nhìn chung được đánh giá là người có năng lực và tương đối phù hợp với nhu cầu phát triển của Việt Nam, nhưng ông Phúc đã bị buộc phải từ chức vào cuối năm 2023 do bị cáo buộc tham nhũng của các thành viên trong gia đình ông. Mặc dù không rõ liệu ông Phúc và các bộ trưởng có thẩm quyền khác đã bị sa thải vì cáo buộc tham nhũng có thể được phục hồi bằng cách nào đó hay không, nhưng sự xuất hiện của ông Phúc vẫn chứng tỏ nhu cầu rõ ràng của giới lãnh đạo cấp cao Việt Nam là phải ổn định chính sách.
Rõ ràng, tham nhũng ở Việt Nam là vấn đề nghiêm trọng nhưng chỉ tập trung trừng phạt cá nhân quan chức sẽ không giải quyết được căn nguyên của vấn đề. Cách tiếp cận này không giải quyết được những điểm yếu mang tính hệ thống trong thể chế của Việt Nam, vốn được tạo ra bởi những cách thức cụ thể mà ĐCSVN đã thiết lập nền kinh tế. Việt Nam là một nền kinh tế thị trường phụ thuộc vào các thể chế chính trị Lênin, trong đó quyền lực chính trị và kinh tế được thực thi không chính thức, không minh bạch và rất thường xuyên không thể giải trình được.
Không còn nghi ngờ gì nữa, Việt Nam cần phải giải quyết nạn tham nhũng. Nhưng Việt Nam cũng cần lãnh đạo có năng lực. Thay vì chờ đợi đến năm 2026 và có thể xa hơn nữa, Bộ Chính trị và Ban Chấp hành Trung ương cần chuyển đổi đất nước sang các thể chế quản trị minh bạch hơn. Trong quá trình này, đảng phải thực hiện các biện pháp để ngăn chặn tình trạng tê liệt chính trị và chứng hoang tưởng tiếp diễn do làm mất khả năng hành động của nhà nước. Ví dụ, điều này có thể là một tòa án xét xử theo quy định có thể làm giảm sự tê liệt của chính phủ bằng cách cung cấp cho những người ra quyết định những con đường để hành động có trách nhiệm. Dù bằng cơ chế nào cũng cần có hành động kịp thời. Việt Nam không thể tiếp tục bị xao lãng trong việc giải quyết những thách thức phát triển quốc gia cấp bách. Người dân Việt Nam xứng đáng được điều tốt đẹp hơn.
______________
Nguồn:
Fulcrum – Vietnam’s War Against Corruption Needs to Address Root Causes