VNTB – Công đoàn độc lập: mô hình nào được khởi xướng?

Phú Nhuận

(VNTB) – Quan sát trên mạng xã hội cho thấy, vẫn chưa có đề xuất cụ thể nào về mô hình hoạt động của những tổ chức công đoàn độc lập.

Nhìn từ công đoàn ở chuỗi siêu thị

Chuỗi siêu thị được đánh giá là một trong những mô hình kinh doanh có tốc độ phát triển ấn tượng và hấp dẫn tại Việt Nam, thu hút số lượng lớn lao động đến làm việc.

Đã có nhiều công đoàn cơ sở được thành lập trong các chuỗi siêu thị, các siêu thị tại Việt Nam, hoạt động rộng khắp 63 tỉnh, thành phố, thu hút đông đảo lao động đến làm việc, nhưng đến nay mô hình công đoàn các chuỗi siêu thị tại Việt Nam chưa được công nhận là mô hình Công đoàn ngành như Dệt May; Công Thương; Y tế…

Kết quả, tuy công tác chỉ đạo, hướng dẫn hoạt động công đoàn sát với chức năng, nhiệm vụ của tổ chức Công đoàn nhưng lại chồng chéo, xáo trộn nhiều vấn đề trong cùng chuỗi siêu thị. Hoạt động chuyên môn chưa gắn với công đoàn và ngược lại. Hoạt động công đoàn chưa phù hợp với những đặc điểm, đặc trưng của lao động và chuỗi siêu thị, chưa tạo tính liên kết cao, chưa tập hợp được sức mạnh của đoàn viên và người lao động trong chuỗi siêu thị.

Quy mô lao động lớn, cơ cấu bộ máy chặt chẽ gồm các phòng, bộ phận làm việc, nhóm công việc đảm bảo đủ để vận hành nhịp nhàng, thông suốt, kịp thời và hiệu quả. Ngoài ra, bản thân từng chuỗi siêu thị thường có chiến lược mở rộng phạm vi, quy mô kinh doanh nên nhu cầu sử dụng lao động năm sau thường tăng vọt so với năm trước, có chuỗi siêu thị xây dựng cả chiến lược nguồn nhân lực theo mốc 5 năm và tầm nhìn 10 năm, thậm chí còn dài hơn (trừ những năm qua ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 khiến thị trường lao động nói chung, thị trường lao động trong chuỗi siêu thị tại Việt Nam nói riêng giảm đáng kể).

Một khảo sát của tác giả Đoàn Đức Hân (Tổng liên đoàn lao động Việt Nam) cho biết, những lao động làm việc trong chuỗi siêu thị có thể được hưởng cùng một chế độ đãi ngộ với cùng chính sách quản lý nhưng địa điểm làm việc khác nhau. Điều này đặt ra những khó khăn trong quản lý nhân sự của chuỗi siêu thị, kể cả hoạt động công đoàn, như: khó tập trung nhân lực khi tổ chức các phong trào thi đua; các hoạt động có tính chất tập trung nhiều lực lượng như hội họp, tập huấn, đào tạo, hội thi, hội thao, hội diễn…

Theo đánh giá của Đoàn Đức Hân thì hoạt động của các tổ chức Công đoàn trong các chuỗi siêu thị đa số độc lập không phụ thuộc vào nhau, do các tổ chức Công đoàn cấp trên ở các địa phương khác nhau thành lập, quản lý và trực tiếp chỉ đạo hoạt động. Do đó mặc dù tiếng là vẫn thuộc Tổng liên đoàn lao động Việt Nam, nhưng dường như vai trò của công đoàn chưa được mạnh, các quan hệ lao động tiềm ẩn và phát sinh phức tạp, phần nào đã ảnh hưởng đến tâm tư của đoàn viên. Vì vậy việc đề xuất một mô hình công đoàn phù hợp với các chuỗi siêu thị là cần thiết trong điều kiện hiện nay ở Việt Nam.

Hãy đưa ra các mô hình thử nghiệm cho công đoàn độc lập

Từ thực tế ghi nhận như trên cho thấy, nên thử nghiệm trong tìm kiếm mô hình thích hợp cho hình thành những tổ chức công đoàn độc lập. Bởi như lo ngại từ cơ quan quản lý, thì khi có những tổ chức công đoàn độc lập, rất có thể bị các thế lực thù địch lợi dụng, chống phá nếu không có biện pháp quản lý hữu hiệu.

Ngoài ra, có thể gây ra những xung đột trong quan hệ lao động tại doanh nghiệp, ảnh hưởng xấu đến môi trường đầu tư và trật tự, an toàn xã hội, nếu không có những quy định pháp luật rõ ràng và thực thi một cách nghiêm minh. Và ở đây có thể xuất hiện sự cạnh tranh không lành mạnh giữa các tổ chức công đoàn trong cùng một doanh nghiệp, làm suy giảm sức mạnh tập thể của người lao động trong cùng một doanh nghiệp.

Trong tham luận “Phương thức hoạt động của công đoàn cấp trên trực tiếp cơ sở: Kinh nghiệm của một số quốc gia và một số quan sát về thực tiễn ở Việt Nam” của ông Chang Hee Lee, chuyên gia cao cấp về quan hệ lao động, Giám đốc ILO Việt Nam, cho biết, trên thế giới hiện có rất nhiều hình thức và mô hình công đoàn.

Có thể là mô hình công đoàn cấp doanh nghiệp, hợp thành bởi những người lao động làm việc trong cùng một doanh nghiệp – chuỗi siêu thị nêu trên là ví dụ. Cũng có mô hình công đoàn theo nghề, tụ hội các công đoàn hoạt động trong cùng lĩnh vực nghề nghiệp đến từ nhiều doanh nghiệp khác nhau, ví dụ như công đoàn thợ mộc, công đoàn thợ điện… Hoặc có công đoàn chung, bao gồm nhiều loại hình người lao động đến từ các ngành khác nhau hoạt động trên cùng địa bàn, hoặc công đoàn ngành của tất cả các hình thức người lao động làm việc trong các doanh nghiệp khác nhau nhưng trong cùng một ngành kinh tế, như công đoàn ngành giáo dục, công đoàn ngành kim loại, công đoàn ngành tài chính… Những hình thức công đoàn này có thể cùng tồn tại trong một quốc gia.

Trong những năm gần đây, các công đoàn chung có xu hướng tái sáp nhập để tổ chức và bảo vệ người lao động trước những hình thức việc làm phi tiêu chuẩn ngày càng tăng trong các doanh nghiệp quy mô vừa và nhỏ, cũng như trong nền kinh tế phi chính thức ở rất nhiều nước.

Mặc dù công đoàn có thể ở dưới bất cứ hình thức nào, thông thường các công đoàn ở các quốc gia và các lục địa khác nhau có ba chức năng chính:

– Trước hết và quan trọng nhất, bất cứ công đoàn nào cũng có chức năng đại diện cho người lao động và thương lượng thỏa ước lao động tập thể.

– Chức năng thứ hai là tác động tới luật, chính sách có ảnh hưởng tới người lao động và đoàn viên công đoàn, bằng cách chủ động tham gia đối thoại xã hội ở cấp quốc gia, cấp ngành và cấp khu vực.

– Và chức năng cuối cùng là cung cấp các dịch vụ và một số phúc lợi cho đoàn viên công đoàn.

Như vậy trong khi chờ đợi sự đồng bộ của pháp luật như xây dựng luật chuyên ngành của quyền lập hội, cần thiết đưa ra các mô hình thử nghiệm cho những tổ chức công đoàn độc lập ở chuỗi siêu thị chẳng hạn…