Việt Nam Thời Báo

VNTB – Tại sao hộ chiếu vắc xin đang gây ra hỗn loạn?

Anh Khoa dịch 

 

(VNTB) – Hỗn loạn là do con người, không phải do công nghệ

 

Không nhiu quc gia yêu cu h chiếu trước chiến tranh thế gii th nht. Nhưng khi xung đt lan rng, các nước tranh nhau đưa ra giy thông hành đ giúp bo v biên gii ca h. Kết qu là, sau hip đnh đình chiến, mt đng thông tin gây hoang mang v các quc tch khác nhau to ra tình trng hn lon hơn là s rõ ràng ti các ca khu biên gii. Nhưng vic quay tr li mt thế gii nơi mi người có th đi li t do xuyên biên gii là điu không tưởng.

Năm 1920, Hi Quc Liên (the League of Nations) vào cuc. T chc này đã thiết kế mt tp sách nh 32 trang vi tên quc gia trên bìa và thông tin cá nhân cơ bn như nơi và ngày sinh. Mt s chính ph phàn nàn – Pháp cho rng tp sách này quá đt so vi tài liu ch có mt t ca h – và quc gia này phi mt vài năm đ thích nghi. Nhưng ngày nay tt c các h chiếu đu theo cùng mt kiu. Dù sân bay Heathrow Anh hay Moshoeshoe I International Lesotho, nhân viên hải quan có th xem qua h chiếu và khá chc chn v quyn đi li ca người sở hữu.

Trong đi dch covid-19, mt quá trình tương t đang din ra. Các quc gia đã gp rút làm h chiếu vc-xin đ ngăn chn vi-rút biên gii — hoc ca ra vào nhà hàng hoc phòng tp th dc. Thường thì người dân phi chng minh rng đã chng nga, mi có kết qu xét nghim âm tính, hoc đã mc covid và bình phc.

Ln này các chính ph không đơn đc. Công ngh đã m rng cánh ca cho những công ty như IBM và Microsoft, các hip hi ngành như Hip hi Vn ti Hàng không Quc tế và các t chc phi chính ph như Din đàn Kinh tế Thế gii. Ba sinh viên chưa tt nghip ti Đi hc Khoa hc ng dng Upper Austria đã thc nhiu đêm mùa hè năm ngoái để tạo ra mt loi giấy thông hành xuyên Liên minh châu Âu. Những sinh viên này không đủ khả năng tiếp th, nhưng ng dụng này, GreenPass, đã được ti xuống 100.000 lần.

Như trong cuc Đi chiến, tình trng cp bách ln át s phi hp. n Đ, đã tiêm hơn 1 t liu vc-xin hiện có giấy chng nhận “CoWIN” vi mã QR, thông tin nhn dng và mt bc nh d gây nhm ln do đó là ành ca th tướng Narendra Modi chứ không phi ca người mang giy thông hành. Người Anh có th chn gia mã QR trên ng dng hoc trang web ca Dch v Y tế Quc gia (NHS) hoc thư xác nhn của bác sĩ. Tng thng Joe Biden đã tuyên b s không to cơ s d liu tiêm chng quc gia nhưng ở Mỹ đang sử dụng nhiu th y tế ca nhà nước và tư nhân khác nhau.

Vn đ là nhng giy thông hành này không th thay thế nhau. Chũng hu hết trông ging nhau: mã QR trên đin thoi thông minh hoc mt mnh giy. Tuy nhiên, ngay c vic quét mã cũng có th là mt vn đ. Các ng dng xác minh khác nhau đc các th khác nhau. Sau khi được quét, các mã này cung cp nhiu thông tin khác nhau, tùy thuc vào h thng y tế quc gia hoc đa phương hoc thái đ v quyn riêng tư. Mt s h chiếu vc xin, như CommonPass được s dng các vùng ca Hoa Kỳ, chia s d liu thô v tình trng tiêm chng. Nhng loi giy khác, như giy thông hành do NHS phát hành, ch mang li mt biu tượng, mt du tích hoc mt ch thp. Và lut không c đnh. Trong đt gia tăng ca nhim trong tháng này, Israel đã thu hi “th xanh” ca 2 triu người chưa được tiêm liu tăng cường.

Áp lực hành chính, thương mi và thm chí tâm lý là điu không tránh khỏi các sân bay. Dù s lượng khách du lch đã gim t 85% đến 90%, nhưng từ cng ra máy bay tr nên khó khăn hơn bao gi hết. Dòng người đng đi kéo dài khi du khách phải lục tìm giy chứng nhận và mã QR. Nhân viên hải quan cht vt theo dõi cơ quan qun lý nhà nước đã phê duyt loi vc xin nào và kết qu xét nghim có hiu lc trong bao lâu đi vi nhng đim đến nào. Như Corneel Koster, giám đc khách hàng và điu hành ca hãng hàng không Virgin Atlantic, đã nói: “Tình hình ging như người ta đang trong như mt khu rng rm”.

Đã đến lúc phi tiêu chun hóa. Tuy nhiên, thiết kế mt th sc khe k thut s phc tp hơn thiết kế mt giy thông hành. H chiếu có th tiết l tui tác, nhưng th tiêm vc xin là cánh cng dn đến thông tin sc khe cá nhân, có kh năng là rt nhiu thông tin cá nhân. Điu đó làm mi người s hãi. Ngay c các quc gia có t l tiêm chng tương đi cao, mc ng h giy thông hành vc xin cũng khác nhau, t 52% Hungary đến 84% Anh. n Đ, người ta đã quen vi vic chia s du vân tay và quét mng mt của h thng nhn dng sinh trc hc Aadhaar. Tuy nhiên, nhiu người, như Debjani Mazumder, mt giám đc điu hành xut bn Delhi, lo lng v vic các công ty dược phm và công ty bo him nm được h sơ sc khe ca h. Bà Mazumder nói: “Tôi cm thy mình ging như mt con chut bch.

V lý thuyết, công ngh k thut s s giúp d dàng xác minh tình trng tiêm chng. Tuy nhiên, vì các ng dng xác minh không th nhn ra tt c các mã QR, nhiu người xác minh s dng Phương pháp mà Edgar Whitley ti Trường Kinh tế London gi là phương pháp tiếp cn “làm cho có”, tức là ch nhìn k vào chúng. Th trường ch đen đang phát trin mnh. Oded Vanunu ti Check Point Software Technologies, mt công ty an ninh mng, đã đóng gi người mua và đã tìm được ngun cung cp giy chng nhn vc xin gi ca Pháp vi giá € 75 ($ 87), ca Nga vi giá 9.500 rúp ($ 134) và ca Singapore vi giá € 250 trên các trang web đen và Telegram. Nhng giy thông hành gi mo này trông ging như tht nhưng s l ra là gi nếu được quét đúng cách.

Khi đại lý ca các hãnghàng không, người s dng lao đng và nhân viên quy bar quét mã QR, h s kim tra hai th: xác nhn rng người mang giy thông hành đã được tiêm phòng hoc xét nghim covid và ch ký đin t chng minh thông tin đến t mt t chc phát hành đáng tin cy. Đ có s đng nht gia các th sc khe k thut s, cn xác đnh c th nhng thông tin nào là cn thiết, cũng như cách đt tên và nhóm nhng thông tin đó. Điu đó l ra phi tương đi d dàng. Vào tháng 8, T chc Y tế Thế gii (WHO) đã công b hướng dn khuyến ngh d liu ti thiu cho mt giấy xác nhận. Trên đó cần phải có tên và ngày tháng năm sinh cng vi nhãn hiu và s lô ca vắc xin. Vic xác đnh ai đã chng nga thì có giấy có giấy không.

Điu khó khăn hơn là to ra mt h thng thng nht đ kim tra ch ký s ca các cơ quan y tế. To mt kho lưu tr tt c các ch ký đáng tin cy là mt vic tn kém và đy căng thng v mt chính tr. Các quc gia có dch v y tế quc gia, như Anh, ch có mt t chc phát hành. Nhưng M, có khong 300, bao gm chính quyn tiu bang, bnh vin và nhà thuc.

Nếu không có cách đáng tin cy đ xác minh các giy thông hành, thì ngay c nhng công ngh tiên tiến nht cũng phi chu thua. George Connolly là giám đc điu hành ca OneLedger, công ty đã thiết kế OnePass, mt h chiếu vc xin da trên blockchain. Ông nói rng nó ch có quyn truy cp vào d liu t khong 20 khu vc pháp lý. Vì vy, ông ta yêu cu các nhà thu kim tra th t nơi khác bng cách gi đin và gi thư đin t cho các cơ quan y tế. Dakota Gruener đng đu ID2020, mt t chc hp tác công tư tp trung vào th nhn dng cá nhân k thut s, trn mt. “Có cn blockchain không? Không,” bà nói. “Có phi blockchain làm cho người ta mt tp trung? Đúng vy.”

Nhng người thích theo li c đin có lý do đ cm thy t mãn. Như Albert Fox Cahn ca nhóm vận động D án Giám sát Công ngh Giám sát nói: “Rt nhiu tin được chi cho vic xây dng hàng rào kim loi mới sáng bóng này trong xã hi ca chúng ta khi cánh cng g vn hot đng tt”. Nhng mu giy có ch ký ca các bác sĩ lâm sàng, ging như “th vàng” là đ đ làm h sơ tiêm chng trong nhiu thp niên. Nhng giy thông hành kiu này mang tính toàn cu hơn, do nhiu người các nước nghèo không có đin thoi thông minh. Đánh giá theo giá ch đen, h chiếu vc-xin bng giy không d làm gi hơn nhiu so vi loi đin t. Các giy chng nhn vc xin giả mạo giy do Trung tâm Kim soát và Phòng nga Dch bnh Hoa Kỳ cp có giá 150 đô la mt tờ trên Telegram, đt hơn chứng nhận k thut s.

Vượt qua biên gii

Tr ngi ln nht đi vi mt kiu h chiếu vc xin hp lý không phi là công ngh mà là đa chính tr. S cn mt t chc đáng tin cy trên toàn cu có đ hiu biết v y tế, công ngh và ngoi giao đ các quc gia đng ý v các tiêu chun toàn cu. Điu này có v như vai trò rõ ràng dành cho WHO. Tuy vy, b lôi kéo vào s cnh tranh gia M và Trung Quc, t chc này đã b mi phía mng m vì vic x lý đi dch. Vi giy thông hành k thut s, WHO đã t đưa mình vào thế gp rc ri. Ngay c khi đã xut bn các tài liu dài dòng mô t h chiếu vc-xin nên như thế nào, h vn khng đnh rng không nên yêu cu bng chng tiêm chng khi đi du lch quc tế vì vic phân phi vc-xin quá lch sang các quc gia giàu có.

Điu quan trng là, WHO đã t chi tham gia vào vic xác đnh giá tr và tính trung thực ca mt loi h chiếu . Duy trì mt danh sách các bên ký kết đáng tin cy s đòi hi mt đi ngũ nhân viên ln. Nhng la chn mang tính chính trị cũng cần phải có, chng hn như công nhn ch ký t Palestine hay Afghanistan, và loi vc xin nào đ tt. WHO cũng s phi làm gì khi có quc gia vi phm các quy tc. Carmen Dolea, người đng đu Ban Thư ký Ph trách Lut l Y tế Quc tế ti WHO, cho biết nhim v này vượt quá trách nhim được giao ca t chc này. “Có nhng vn đ v trách nhim pháp lý,” bà nói thêm.

Tuy nhiên thế gii dường như đang hi t vào mt vài tiêu chun và công ngh. Ví d: các tiêu chun ca Liên minh Châu Âu v chng ch mã hóa k thut s cũng đang được Th Nhĩ Kỳ và Thy Sĩ s dng. Sri Lanka và Philippines chn làm như Ấn Độ.

WHO nói, bước tiếp theo là đ các nước đàm phán các tha thun song phương hoc khu vc. Các cuc đàm phán gn đây gia Anh và n Đ cho thy điu này có th ln xn như thế nào. Anh đã t chi công nhn giy chng nhn vc xin CoWIN ca n Đ, mt phn vì chúng không nêu rõ ngày sinh chính xác ca người mang vc xin. Chính ph New Delhi ch yêu cu năm sinh vì nhiu người n Đ nghèo không biết chính xác ngày sinh ca h. Vic hn chế đi li khiến người trong gia đình xa cách nhau và các chuyến công tác b đình tr trong nhiu tun trước khi đt được mt tha thun vào đu tháng này. n Đ đã thêm ngày chính xác, lý do rng hu hết nhng người có đ kh năng đi du lch quc tế đu biết ngày sinh ca h.

Mt s người trong cuc vn nghĩ rng h có th khc phc các vn đ ca qun tr kém vi nhiu công ngh hơn. Nandan Nilekani, người đng sáng lp công ty công ngh Infosys và là công ty phát triển h thng Aadhaar ca n Đ, đang đt hy vng vào “b điu hp” có th chuyn đi mt loi giy thông hành này thành mt loi khác. Vic to các b điu hp s ging như vic tìm ra cách giúp người mua sm không phi loay hoay vi th American Express, MasterCards và th Visa trong trường hp các ca hàng yêu cu các loi th thanh toán khác nhau. Nhưng công ngh xây dng cu ni gia các loi giy thông hành s không gii quyết được vn đ là các nhà phát hành s phi tin tưởng ln nhau — và người dùng s phi tin tưởng vào các b điu hp đang tìm kiếm d liu sc khe ca h.

Có l, t đng tro tàn ca đi dch, thế gii s nghĩ ra mt h chiếu vc-xin k thut s chun có th thay thế th vàng. Nhưng khi covid vn đang giết chết hàng nghìn người mi tun, thì vic tranh cãi v mã QR và ch ký s gia các t chc đa phương, các nhóm công ngh và các quc gia là chuyn không quan trng, nếu không mun nói là làm cho người ta phân tâm. H chiếu tiêm vc-xin s không bao gi ngăn chn được vi-rút mà ch có vc xin mi có thể làm được. Hơn 3/4 người dân Đan Mch, Singapore và Qatar được tiêm chng đy đ theo Đi hc Johns Hopkins. Tuy nhiên, chưa đến 1% người Ethiopia và Uganda được tiêm chủng. Mt ngày nào đó, h chiếu vc-xin có th giúp gi hòa bình. Nhưng ngay bây gi thế gii phi tp trung để chiến thng cuc chiến đại dịch.

Nguồn: The economist


 

Tin bài liên quan:

VNTB – Lầu Năm Góc từng mong muốn Việt Nam là đồng minh chống Trung Quốc

Phan Thanh Hung

VNTB – Tại sao Việt Nam cần áp dụng Chiến lược Phòng thủ Sinh học?

Phan Thanh Hung

VNTB – Kinh tế Myanmar rơi tự do

Phan Thanh Hung

Leave a Comment

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.