VNTB – “Trách nhiệm chính trị” trong thể chế độc đảng ở Việt Nam
Hoài Nguyễn
(VNTB) – Ông Nguyễn Xuân Phúc “tự nguyện từ chức” vì ông “tự trọng” khi đứng ra nhận “trách nhiệm chính trị” trước việc hai phó thủ tướng cũng “tự nguyện từ chức”…
Khá rối rắm chữ nghĩa quanh các cụm từ “tự nguyện từ chức” – “trách nhiệm chính trị”. Nếu quản trị theo quy phạm pháp luật thì “từ chức” là biểu hiện của “tự trọng cá nhân”, không phải là nội dung để “tránh” việc xử trí về mặt pháp luật dân sự hoặc hình sự nếu người ấy có những vi phạm/ sai phạm pháp luật.
“Sáng tạo” mang tính “đặc thù” của Tổng bí thư?
Lý thuyết pháp luật về nhà nước được giảng dạy ở bậc đại học diễn giải như sau về cách hiểu và vận hành “trách nhiệm chính trị” khi được so sánh với “trách nhiệm pháp lý”.
Theo đó, “trách nhiệm pháp lý”, đó là trách nhiệm trước pháp luật. “Trách nhiệm chính trị” là trách nhiệm trước cử tri. Tất cả mọi công dân ai cũng đều phải chịu trách nhiệm trước pháp luật. Tuy nhiên, không phải ai cũng phải chịu trách nhiệm trước cử tri. Những người không nắm giữ các chức vụ cao cấp của nhà nước thì không phải chịu loại trách nhiệm này.
Trách nhiệm chính trị được xác lập dựa trên sự tín nhiệm. Và sự bất tín nhiệm là loại chế tài duy nhất ở đây. Tuy nhiên, đây là loại chế tài mang nặng tính “xa xỉ”: nó chỉ phát huy tác dụng trong một hệ thống chính trị có lương tâm.
Trách nhiệm chính trị được bảo đảm bằng hai cách: Một là, thông qua bầu cử; Hai là, thông qua hoạt động của cơ quan đại diện cho cử tri.
Qua bầu cử, cử tri thể hiện sự tín nhiệm, cũng như sự bất tín nhiệm của mình bằng lá phiếu. Những người không nhận đủ phiếu của cử tri thì cũng có nghĩa là không được cử tri tín nhiệm trong việc điều hành đất nước.
Ngược lại, những người nhận đủ phiếu của cử tri có nghĩa đồng thời nhận được sự ủy quyền. Một chính phủ được ủy quyền là một chính phủ có sự hỗ trợ mạnh mẽ của nhân dân cho chương trình nghị sự mà chính phủ đó đề ra.
Cử tri có thể ủy quyền theo hai cách: ủy quyền theo lệnh và ủy quyền theo chế độ tín thác. Ủy quyền theo lệnh nghĩa là việc cử tri bầu ra đại diện của mình, và đại diện đó chỉ được làm theo lệnh của cử tri. Các nước xã hội chủ nghĩa trước đây thường áp dụng loại ủy quyền này.
Ủy quyền theo chế độ tín thác là việc cử tri bầu ra đại diện của mình, và đại diện đó được toàn quyền quyết định mọi công việc theo cách mà đại diện đó cho là tốt nhất. Luật Bầu cử ở Việt Nam chưa quy định cụ thể về loại ủy quyền mà các vị đại biểu Quốc hội có được qua bầu cử. Một khi chưa làm rõ điều này, thì bảo đảm trách nhiệm chính trị dương nhiên cũng sẽ khó khăn.
Quốc hội Việt Nam là “thiên lôi” của Đảng?
Dễ dàng kiểm chứng nhận định trên qua việc nhiều quan chức cao cấp của Nhà nước không phải do cử tri trực tiếp bầu ra, vì vậy chế tài về trách nhiệm chính trị được thực hiện thông qua hoạt động của cơ quan đại diện cho cử tri. Ở Việt Nam cơ quan này là Quốc hội, và ở địa phương là Hội đồng Nhân dân các cấp.
Hoạt động giám sát của Quốc hội mà quan trọng nhất là chất vấn, nghe báo cáo và bỏ phiếu tín nhiệm chính là công cụ để bảo đảm trách nhiệm chính trị. Và trách nhiệm chính trị mới là mối quan tâm của Quốc hội, không phải trách nhiệm pháp lý. Bời Quốc hội không phải là thiết chế được sinh ra để áp đặt trách nhiệm pháp lý.
Trước đây, khi bị Quốc hội chất vấn về những bê bối xảy ra ở một bộ, vị bộ trưởng có liên quan đã trả lời là ông đang hợp tác tối đa với các cơ quan tư pháp để làm rõ vụ việc và trách nhiệm đến đâu sẽ xin chịu đến đấy. Các vị đại biểu Quốc hội có vẻ đã hài lòng với câu trả lời này.
Tuy nhiên như đã nói ở trên, trách nhiệm chính trị và trách nhiệm pháp lý là hai vấn đề khác nhau. Các cơ quan tư pháp không thể giúp Quốc hội làm rõ trách nhiệm chính trị của một quan chức. Quốc hội chính là cơ quan có thẩm quyền và có trách nhiệm đối với công việc này.
Và một lần nữa, các lý thuyết phổ quát chung mà thế giới đang vận hành trong cách hiểu về “trách nhiệm pháp lý” – “trách nhiệm chính trị” cũng không đúng đối với Việt Nam.
Với Việt Nam, chuyện quyết định “số phận pháp lý” cho đến “số má chính trị” của cá nhân quan chức cao cấp nào đó trong bộ máy nhà nước là tùy thuộc vào một nhóm người được nhân danh “Bộ Chính trị”, với người đứng đầu là Tổng bí thư.
____________
Tham khảo: https://vietnamthoibao.