Kiều Phong
(VNTB) – Con số tham nhũng 46,2% đối với nhân viên ngành thuế của Việt Nam chỉ sau ngành hải quan và thuộc loại top của thế giới.
Vì sao người người chen chân vào ngành thuế?
Bấy lâu nay, cứ mỗi đợt diễn ra kỳ thi công chức thuế là dư luận xã hội Việt Nam được một phen náo động. Nhiều hiệp hội, doanh nghiệp, cá nhân lợi dụng dịp này để tổ chức lớp bồi dưỡng ôn thi. Tổng cục Thuế đã ban hành văn bản nghiêm cấm cơ quan thuế các cấp không được tổ chức hoặc phối hợp với các đơn vị, cá nhân mở các lớp bồi dưỡng nhằm tránh hiểu lầm. Vậy mà, những lớp này vẫn mọc ra như nấm và luôn luôn đông khách. Thi công chức thuế ở Việt Nam luôn luôn rất bi hài và chẳng giống bất kỳ nơi nào trên thế giới.
Thuế là ngành hấp dẫn, lương thấp nhưng lậu cao.
Tháng 9 năm 2014 vừa rồi, Tổng cục Thuế vừa tổ chức kỳ thi tuyển dụng công chức với số chỉ tiêu 1.796. Trong khi đó lượng hồ sơ dự tuyển toàn ngành đã là 30.000, nghĩa là ngành thuế đạt kỉ lục về tuyển dụng nhân sự với tỉ lệ chọi 1:16,7. Cá biệt như ở Hà Nội, 8.000 bộ hồ sơ cho 340 chỉ tiêu, nghĩa là tỉ lệ chọi 1:23,5.
Câu hỏi đặt ra là tại sao người người bon chen để có được chỗ làm trong chi cục thuế? Có phải là lương ngành thuế cao hơn các ngành khác không?
Thực ra chế độ lương của cán bộ công chức thuế cũng như các ngành khác theo quy định của Nhà nước. Theo cơ chế đặc thù của ngành thuế, Chính phủ cho phép ngành thuế cơ chế tài chính riêng. Ngoài lương ra, nếu hoàn thành nhiệm vụ, cán bộ thuế có bổ sung thu nhập với mức tối đa là 0,8 lần so với lương cơ bản. Dù như vậy thì đó cũng không phải là ngành có thu nhập cao. Lương khởi điểm của nhân viên thuế không hơn gì các ngành khác trong khi cường độ làm việc lại cao hơn.
Theo cách nói của những người làm chính sách bên phía nhà nước, sở dĩ tỉ lệ chọi cao ngất ngưởng là do kỳ thi năm nay được tổ chức sau đợt tốt nghiệp của các trường đại học, cao đẳng. Thế nhưng, phần lớn thí sinh không phải là những sinh viên mới vừa tốt nghiệp. Họ là những cử nhân từ cách đây hai, ba năm. Nhiều người đã có việc làm vẫn chen chân vào chi cục thuế.
Theo nghiên cứu của VBF, có 4 ngành ảnh hưởng rất lớn đến tham nhũng là hải quan, thuế, cấp giấy phép và quản lý đất đai. Qua khảo sát vào tháng 10/2013 của VBF về cộng đồng doanh nghiệp (DN) ở Việt Nam cho thấy, tình trạng tham nhũng thường phổ biến trong lĩnh vực công hơn lĩnh vực tư nhân. Trong 3 lĩnh vực mà Chính phủ ưu tiên để chống tham nhũng, số người khảo sát lựa chọn để “đánh” với hải quan 55,2%, thuế 46,2% và quản lý đất đai là 39,8%. Con số tham nhũng 46,2% đối với nhân viên ngành thuế của Việt Nam chỉ sau ngành hải quan và thuộc loại top của thế giới.
Ngành thuế là ngành “đồng hành cùng doanh nghiệp”. Ở Việt Nam có một luật bất thành văn, đó là doanh nghiệp nào cũng phải tìm cách hối lộ chi cục thuế. Vì vậy cán bộ và nhân viên chi cục thuế giàu có một cách lặng lẽ. Ai cũng biết người của chi cục thuế vừa có tiền, vừa có quyền, lương luôn thấp hơn nhiều so với lậu. Vì thế, cử nhân các khối ngành kinh tế đổ xô đi thi công chức thuế là điều dễ hiểu.
Phương pháp ra đề thi còn nhiều vấn đề
Hiện nay, thi tuyển công chức ở Việt Nam nói chung và thi tuyển công chức thuế nói riêng còn nhiều vấn đề, nhất là về phương pháp ra đề thi.
Một trong những điều kiện tiên quyết để dự thi công chức thuế là thí sinh phải có chứng chỉ ngoại ngữ trình độ B trở lên (một trong năm thứ tiếng: Anh, Pháp, Nga, Trung, Đức). Hiện tại vẫn còn nhiều điều khác biệt trong phương cách ra đề thi tuyển sinh ngành thuế ở các nơi.
Một số tỉnh thành, vẫn giữ thói quen ra đề thi môn ngoại ngữ theo kiểu hàn lâm kinh viện. Thứ ngoại ngữ trong đề thi là thứ ngoại ngữ đa lĩnh vực, trong khi nhân viên ngành thuế phải được khảo sát kỹ về ngoại ngữ chuyên ngành kinh tế. Người ra, người ra đề quá chú trọng đến các thì trong tiếng Anh, ngược lại trong lúc làm việc hầu như tất cả nhân viên thuế chỉ sử dụng loại tiếng Anh kiểu lô-gic, có-không, đúng-sai, chứ không cần quá chính xác về các thì và các thành ngữ.
Trong khi đó, đề thi trắc nghiệm ngoại ngữ ra nhiều câu mang tính khẩu ngữ, tiếng lóng và thành ngữ ít dùng, cho nên ngay cả những người giao tiếp được cũng khó qua được vì 10 câu trắc nghiệm đó. Đề thi còn đề cập đến những cấu trúc ngữ pháp mà người bản xứ (Anh, Nga, Pháp, Đức) cũng rất ít khi sử dụng, nhân viên thuế của Việt Nam, tất nhiên, chẳng bao giờ dùng tới.
Thứ hai, cách ra đề thi công chức ở Việt Nam không kiểm tra được tầm nhìn và đạo đức của thí sinh. Trong khi đó, Trung Quốc từ lâu cũng đã áp dụng phần thi viết bài luận về tổng quan xã hội, bài thi ứng xử và bài phỏng vấn sau đó trước hội đồng, nội dung tất cả các phần thi này được công khai sau kỳ thi. Kết quả là họ có những công chức mới có tầm nhìn và hiểu biết cơ bản về luân thường đạo lý xã hội thì Việt Nam lại chủ yếu chú trọng vào phần thi kiến thức kiến thức chung về quản lý nhà nước, nghiệp vụ chuyên ngành, tiếng anh và tin học. Kết quả là cán bộ công chức của ta, người có tư tưởng thì không có chức vị, người có chức vị thì không có tư tưởng. Ngành thuế cũng không ngoại lệ trong kết quả tuyển dụng cán bộ công chức kiểu thiếu trước hụt sau đó.
Nạn con ông cháu cha tràn lan
Để tiến tới một xã hội văn minh, cán bộ thuế phải là những người góp phần chống tham nhũng, tiêu cực trong nội bộ. Họ thường xuyên tiếp xúc với doanh nghiệp, doanh nhân. Mà các doanh nghiệp ở Việt Nam còn có nạn bè cánh nên ngành thuế cũng có nạn bè cánh.
Nhìn bề ngoài thì khâu tổ chức thi tuyển công chức thuế năm nào cũng rất chặt chẽ, minh bạch. Ít người nghĩ rằng dù vẫn còn đó những kẽ hở cho con ông cháu cha chui lọt.
Lấy ví dụ về khâu tổ chức thi ở TP.HCM. Vòng trắc nghiệm ngoại ngữ và tin học trên máy tính thực sự là vòng thi không thể gian lận vì tất cả do máy tính đánh giá. Thí sinh làm bài ngay trên máy, chọn xong phương án đúng, nộp bài và biết ngay kết quả mình đỗ hay trượt. Cho dù có là con cháu của quan chức cấp cao đến mấy nhưng không có năng lực thì chắc chắn bị loại một cách tự động.
Bước sang vòng thứ hai, thí sinh thi tự luận. Đây cũng là nơi bắt đầu có tiêu cực trong thi cử. Nhiều người bằng giỏi nhưng vẫn trượt và đứng nhìn bạn học kém hơn mình đỗ một cách dễ dàng. Lí do những người giỏi nhưng vẫn trượt trong bài luận là vì họ không có cha chú làm trong ngành thuế vốn là sân chơi quyền lực. Cán bộ thuế có vây cánh, họ sẽ vận động để con cháu dễ qua vòng này. Việc chấm điểm ngành này do người trong ngành thuế thực hiện, điều đó là miếng mồi ngon cho nạn phe cánh. Hiện dư luận đang hết sức bất bình trước thực trạng lợi ích nhóm ở khâu nhân sự ngành thuế.
Trong buổi buổi tiếp xúc với đoàn ĐBQH TP Hà Nội (ngày 9/12/2014), Bí thư thành ủy Hà Nội Phạm Quang Nghị cũng chia sẻ: “Tôi có nghe trường hợp như thế ở Cục thuế Hà Nội. Họ bỏ tiền ra thuê những người có trình độ cao hơn con mình vào thi để giúp con mình. Những trường hợp đó rất khó phát hiện ra.”
Ở các quốc gia phát triển, ngành thuế yêu cầu phải phát triển cùng với các ngành công nghiệp và dịch vụ, đôi khi phải đi trước thời đại để kịp phản ứng trước những biến động kinh tế-xã hội. Việc quy hoạch nhân sự ngành thuế luôn luôn phải được tính toán. Thiết nghĩ với quy trình tuyển dụng công chức ngành thuế đầy bi hài từ đầu vào cho đến đầu ra như thế này, ngành thuế thật khó để có thể thật sự trở thành công cụ thu ngân sách và duy trì ổn định kinh tế đúng như trách nhiệm của nó trong xã hội Việt Nam.