Tư Giang
(VNTB) – Giới tinh hoa lệch lạc, sai lầm sẽ là vận mạt xã hội
Theo từ điển Cambridge: tinh hoa là giới giàu nhất, quyền lực nhất, được giáo dục tốt nhất hoặc được đào tạo tốt nhất trong xã hội.
Tinh hoa có thể tìm thấy ở mọi tầng lớp, địa vị, tuổi tác, dân tộc. Một thợ thủ công tài hoa đến một nhà văn có sức ảnh hưởng dư luận cao đều là thuộc giới tinh hoa.
Giới tinh hoa không chỉ là những người có học hàm, học vị cao hay địa vị xã hội. Đặc biệt giới tinh hoa không đứng trên, mặc định chỉ huy tầng lớp khác. Điểm chung giới tinh hoa là họ phải được hầu hết mọi người công nhận và những đóng góp của họ phải có tác động xã hội tích cực, không cản trở sự phát triển.
Xét trong thực tế, 17 vị thẩm phán TAND Tối cao nước CHXHCN Việt Nam là những người nắm chức vụ, vai trò danh giá trong bộ máy nhà nước. Nhưng khi tiến hành biểu quyết bằng cánh tay, 17 vị nằm trong Hội đồng thẩm phán đã biểu quyết cho rằng kháng nghị của Viện KSND tối cao là vượt thẩm quyền, trái luật, mặc dù thẩm quyền của Hội đồng thẩm phán trong việc xét xử giám đốc thẩm là có 6 quyền theo luật định. Như vậy, không rõ vì lý do gì Hội đồng thẩm phán TAND tối cao đã tự cho mình áp đặt thêm quyền thứ 7, đứng trên luật pháp.
17 cánh tay “công lý” gây phẫn nộ xã hội, khiến nền tư pháp Việt Nam lung lay. Nếu dựa vào cấu trúc “tinh hoa” thì 17 vị thẩm phán TAND Tối cao đã tự “kết án” tính tinh hoa và danh giá đối với địa vị và vai trò họ đang đảm nhiệm.
Vậy nhưng vị uỷ viên nằm trong Bộ Chính trị có phải là giới tinh hoa chính trị dân tộc? Xét tinh thần “quyền lực nhất, giàu nhất” thì tuyên bố họ là tinh hoa là chính xác. Nhưng nếu xét thêm yếu tố “giáo dục tốt nhất, đóng góp phát triển nhiều nhất” thì tôi e rằng con số uỷ viên Bộ chính trị là giới “tinh hoa” lượng tính được sẽ giống như số ngón tay trên bàn tay cùi. Áp dụng ngay cả đối với ông Nguyễn Phú Trọng, Giáo sư chuyên ngành Xây dựng đảng, người có quyền lực chính trị mạnh nhất hiện nay. Một phần bởi giới tinh hoa không được mặc định chỉ huy tầng lớp khác, trong khi hiến pháp nhà nước lại ghi nhận đảng lãnh đạo tuyệt đối, toàn diện, và cá nhân đảng viên cũng hấp thu tuyệt đối tinh thần nguyên tắc đó. Từ đây rút ra thêm một yếu tố cần phải có ở giới tinh hoa nữa là phải biết lắng nghe đa chiều và cầu thị phản hồi.
Một trường hợp khác ngộ nhận là giới “tinh hoa” là ông Vụ Phó chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế Quốc hội Nguyễn Đức Kiên, người được bổ nhiệm vào vị trí tổ tưởng tư vấn kinh tế của thủ tướng. Nếu lấy vị trí xã hội và vai trò trong bộ máy nhà nước của ông Nguyễn Đức Kiên, qua đó cho rằng ông là giới tinh hoa và lời ông Kiên nói luôn đúng, có tính chất hướng dẫn xã hội thì đó là một sai lầm tai hại. Một trong những quan điểm phi logic, phi kinh tế và rời bỏ thực tế xã hội của ông Kiên chẳng phải là “BOT không ảnh hưởng đến người nghèo. Người dân nghèo dùng xe máy thì đã được miễn phí qua trạm BOT, vì vậy không bị ảnh hưởng gì” đó sao?
Sâu hơn – thuộc tính tinh hoa không có tính liên tục nên nó cần phải được giữ gìn. Henri Philippe Benoni Omer Joseph Pétain (1856 – 1951) thường được biết đến với tên Philippe Pétain, là Thống chế quân đội Pháp đồng thời là thủ tướng trong chính phủ Vichy từ năm 1940 đến năm 1944. Ông được ca ngợi là anh hùng dân tộc Pháp trong Thế chiến thứ nhất nhưng đến cuối đời lại bị kết tội phản quốc vì đã hợp tác với Đức Quốc xã trong Thế chiến thứ hai.
Tương tự cho trường hợp Mugabe, một nhà cách mạng có học vấn cao, từng được ca ngợi là một anh hùng cách mạng trong cuộc đấu tranh giải phóng châu Phi, người đã giúp giải phóng Zimbabwe khỏi chủ nghĩa thực dân Anh, chủ nghĩa đế quốc và luật lệ thiểu số người da trắng. Về sau, ông ta bị cáo buộc là một nhà độc tài vì chìm trong tiêu cực, lợi dụng tham nhũng để duy trì quyền lực, ông ta phải chịu trách nhiệm quản lý kém kinh tế, nạn tham nhũng lan rộng, phân biệt chủng tộc, lạm dụng nhân quyền, đàn áp các nhà phê bình chính trị, và các tội ác chống lại nhân loại.
Từ đây bài học được rút ra là một cá nhân tinh hoa xuất hiện trong hoàn cảnh lịch sử phải được một cơ chế xã hội, chính trị “rèn nắn bóp” để tránh sự huỷ hoại từ bên trong tinh hoa, tránh não trạng lãnh tụ. Chỉ khi xem xét giới tinh hoa như vậy, người dân có thể loại bỏ những sai lầm trong quan điểm về tinh hoa như: (1) chỉ dành cho người làm trong chính trị; (2) tinh hoa trường tồn; (3) địa vị cao tự động là giới tinh hoa; (4) tinh hoa sẽ dẫn dắt xã hội và giới không tinh hoa độc tôn chân lý.
Bốn quan điểm sai lầm, lệch lạc về giới tinh hoa là nguồn gốc tạo nên não trạng thần dân – bị trị, động lực cho tình trạng lãnh tụ hoá – chuyên chế hoá – độc đoán hoá và cả thần thánh hoá.
Điều đáng nói đối với một cơ chế mà bổ nhiệm, quy hoạch lãnh đạo không dựa vào chuyên môn, lấy ông chuyên ngành y làm tuyên giáo, lấy bà chuyên ngành kỹ thuật làm dân vận, đi ngược lại giá trị “bách nghệ bất như nhất nghệ tinh”, thì còn lâu lắm mới có một tinh hoa trong bộ máy nhà nước, rộng hơn là xã hội này.
Còn trong một xã hội mà giới tinh hoa có đầy đủ thuộc tính sai lầm trên thì đó sẽ là vận mạt xã hội.
*Lưu ý: Bài viết có sử dụng lại quan điểm về giới tinh hoa của tác giả Nguyễn Công Thảo đăng trên báo Tia Sáng (https://tiasang.com.vn/-dien-dan/Mot-cach-nhin-ve-gioi-tinh-hoa-10458)