VNTB – Nguyên thủ quốc gia khủng bố ở Châu Âu

Anh Khoa dịch

(VNTB) – Sự phẫn nộ dâng cao trước việc Belarus cướp máy bay trên không  để hỗ trợ trấn áp, nhưng việc thực hiện các biện pháp trừng phạt quốc tế hiệu quả tỏ ra khó khăn

23 tháng 5 năm 2021

Các chính trị gia Tây phương tranh nhau bày tỏ sự kinh hoàng và giận dữ trước những gì tương đương với hành động cướp máy bay của tổng thống Belarus, Alexander Lukashenko, vào ngày 23 tháng 5. Antony Blinken, ngoại trưởng Hoa Kỳ, cho biết Mỹ “cực lực lên án” “hành động gây sốc” này, trong đó ông Lukashenko buộc một máy bay chở khách của hãng Ryanair dừng đột xuất tại thủ đô Belarus để bắt Roman Protasevich, người đồng sáng lập và là cựu biên tập viên của kênh internet NEXTA. Thủ tướng Ba Lan, Mateusz Morawiecki, gọi đây là “hành động khủng bố nhà nước chưa từng có”. NATO coi vụ việc này là “nghiêm trọng và nguy hiểm”. Ursula von der Leyen, chủ tịch Ủy ban Châu Âu, đã tweet: “Hành vi thái quá và bất hợp pháp của nhà  nước Belarus sẽ chịu hậu quả.”

Nhưng việc chuyển sự phẫn nộ đó thành hành động có ý nghĩa lại khó khăn hơn. Các nhà lãnh đạo EU đã gặp nhau tại Brussels vào tối ngày 24 tháng 5 trong một hội nghị thượng đỉnh đã được sắp xếp sẵn, tại đó Belarus đã vội vàng được thêm vào chương trình nghị sự. Sau khi thảo luận trong bữa tối, các nhà lãnh đạo đã đưa ra một tuyên bố ngắn về các hành động tối thiểu mà họ đồng ý thực hiện. Họ yêu cầu trả tự do cho ông Protasevich và bạn gái đã bị bắt cùng. Họ kêu gọi tất cả các hãng hàng không có trụ sở tại EU tránh không phận Belarus (một biện pháp phòng ngừa rõ ràng sẽ không gây bất tiện cho ông Lukashenko) và họ đồng ý đóng cửa các sân bay của EU đối với các hãng hàng không Belarus, điều này ít nhất sẽ có một số tác dụng. Anh, không còn là thành viên EU, trước đó đã làm điều tương tự.

Các nhà lãnh đạo cũng ủy quyền cho các quan chức đưa ra các biện pháp trừng phạt kinh tế ngoài những biện pháp được áp đặt sau cuộc đàn áp của ông Lukashenko vào mùa hè năm ngoái. Nhưng họ không đưa ra bất kỳ chi tiết nào về những điều có thể xảy ra, hoặc khi nào chúng có thể xuất hiện. Trước đây, việc đạt được thỏa thuận về các biện pháp như vậy là một quá trình chậm chạp và khó khăn; tìm được sự đồng thuận giữa 27 thành viên nói chung thường là vậy.

Về phần mình, Belarus có phiên bản sự kiện riêng để biện minh được cho các hành động của mình. Nhưng bà  Angela Merkel, thủ tướng Đức đã gọi điều đó là “hoàn toàn không thể tin được”. Việc  ông Protasevich đã xuất hiện trong một video, nói rằng ông đang được đối xử tốt và thú nhận “đang âm mưu bạo loạn”, sẽ chẳng thuyết phục được những người chỉ trích chế độ.

Viện dẫn những gì họ nói là bằng chứng cho thấy có chất nổ trên máy bay, các nhà chức trách buộc máy bay phải hạ cánh xuống Minsk khi nó đi qua không phận Belarus trên đường đến nước láng giềng Lithuania từ Hy Lạp, điều một máy bay chiến đấu MiG đến hộ tống chiếc máy bay Ryanair hạ cánh. Hãng thông tấn nhà nước sau đó đưa tin rằng không có chất nổ nào được tìm thấy. Và có vẻ như chiếc máy bay đã gần đến biên giới Litva khi bị buộc phải quay lại, và sau đó có một hành trình dài hơn nhiều đến Minsk so với đến Vilnius — chế nhạo tuyên bố rằng hành động này nhằm đối phó với một mối đe dọa đánh bom. Có vẻ như chắc chắn rằng vụ việc hoàn toàn được tạo ra lấy  làm cớ bắt giữ nhà báo trên.

Ông  Protasevich, 26 tuổi và Sofia Sapega, bạn gái người Nga đã nổi tiếng trên khắp thế giới, khi các nhà lãnh đạo thế giới kêu gọi trả tự do cho họ. NEXTA, kênh Internet mà Protasevich điều hành từ Warsaw, từ lâu đã là một cái gai đối với phe của tổng thống Lukashenco. Ban đầu là trên YouTube và sau đó là Telegram, một ứng dụng điện thoại di động được mã hóa, trang web này, kể từ năm 2015, đã trở thành phương tiện chỉ trích và chế nhạo kẻ chuyên quyền [Lukashenco].

Nhưng chỉ đến mùa hè năm ngoái, trang  mạng  mới  nổi  tiếng  vượt  trội. Vào tháng 8, ông Lukashenko được công bố là người chiến thắng trong cuộc bầu cử mà ông đã cấm một số ứng cử viên nổi tiếng tham gia tranh cử. Svetlana Tikhanovskaya, vợ của một trong những ứng cử viên bị chặn, tranh cử thay chồng, và hầu hết các nhà quan sát tin rằng bà ấy thực sự đã thắng cử với số  phiếu  chênh lệch lớn. Tuy nhiên, kết quả chính thức đã mang lại cho ông Lukashenko 80% số phiếu trong lần thắng cử thứ sáu liên tiếp. Bà Tikhanovskaya sau đó đã bị trục xuất đến Lithuania, và hiện đang sống ở Vilnius.

Sau khi các cuộc biểu tình lớn nổ ra ở Minsk và các thành phố khác, chính quyền đã phát động một chiến dịch đánh đập và bắt giữ liên tục cho đến nay – mặc dù số người xuống đường đã giảm dần do bị đe dọa. NEXTA và Telegram đóng một vai trò quan trọng trong việc tổ chức các cuộc biểu tình và phổ biến các video về sự tàn bạo của cảnh sát. Có  lúc, số người đăng ký kênh NEXTA được cho là đến một phần năm dân số Belarus. Ông Protasevich đã bị lực lượng an ninh của Lukashenko đưa vào danh sách theo dõi khủng bố, nhưng chắc hẳn ông đã tự coi mình là an toàn khi sống lưu vong. Là một người bị cáo buộc khủng bố, Protasevich có thể phải đối mặt với án tử hình ở Belarus.

Belarus đã phải chịu các lệnh trừng phạt của EU vì sự tàn bạo đối  với những người biểu tình; dưới hình thức đóng băng tài sản và cấm đi lại đối  với 88 người bao gồm cả bản thân ông Lukashenko và một số tổ chức thuộc sở hữu nhà nước. Mỹ có một danh sách tương tự, nhưng ngắn hơn. Các danh sách này hiện có thể sẽ được mở rộng, nhưng cả Mỹ và EU đều chưa đi sâu vào chi tiết.

Cho dù rất giận dữ, việc thiết kế các biện pháp trừng phạt cứng rắn hơn có tác dụng thực sự sẽ rất khó khăn. Hơn nữa, các nước phương Tây có thể miễn cưỡng đẩy Belarus sâu hơn vào quỹ đạo của Nga, khi Vladimir Putin tiếp tục ủng hộ chế độ chuyên quyền của Lukashenko. Và Nga có thể dễ dàng khiến các lệnh trừng phạt kinh tế của phương Tây trở nên vô hiệu, cung cấp cho Belarus tiền mặt và hàng hóa, đồng thời xử lý số hàng hóa xuất khẩu ít ỏi của quốc gia này. Ngay cả trước khi sử dụng đến chủ nghĩa khủng bố nhà nước, Belarus đã là một quốc gia bị bỏ rơi, không có nhiều thứ để mất.

Có lẽ điều đáng buồn nhất về phản ứng yếu ớt của EU là ông Putin có thể rút ra kết luận rằng ông ta có thể không bị trừng phạt vì một hành động tương tự. Các máy bay của EU có thể dễ tránh không phận Belarus. Nhưng  tránh không phận của Nga sẽ khó hơn rất nhiều.

Nguồn: The  Economist