Anh Khoa dịch
(VNTB) – Dân chủ phương Tây có thể thua trong cuộc chiến tuyên truyền về corona, nhưng Trung Quốc chắc chắn sẽ không chiến thắng trong cuộc chiến này.
Mối quan hệ giữa Ý và Trung Quốc có thể bắt nguồn từ Con đường tơ lụa, đây là tuyến đường bộ được các thương nhân cổ đại sử dụng kể từ khi mua và bán hàng hóa. Các thương nhân người Venice Niccolò và Maffeo Polo đã đến Bắc Kinh vào năm 1266 và là những người Tây Âu đầu tiên đến Trung Quốc. Năm 1271, họ lên đường lần thứ hai cùng với con trai út của Nicolo, Marco. Mặc dù họ đi Con đường tơ lụa qua Trung Á, cuối cùng họ đã trở về Ý bằng đường biển và ghé qua Sumatra, Sri Lanka và Gujarat trên đường về. Biểu đồ hải lý của họ trông không khác gì bản đồ sáng kiến Vành đai và Đường đai do các phương tiện truyền thông chính thức của Trung Quốc đưa ra. Sáng kiến này, đôi khi được gọi đúng là Con đường tơ lụa mới, bao gồm một mạng lưới cơ sở hạ tầng giao thông do Trung Quốc quy hoạch và kết nối với châu Âu, châu Phi và thế giới. Tuy nhiên, khi virus Corona đang tàn phá phương Tây, Trung Quốc đã biến câu chuyện tuyên truyền thành lợi thế của mình.
Gần 50 năm sau khi Marco Polo trở về từ Trung Quốc, bệnh dịch hạch đi cùng tuyến đó đến phương Tây, gây ra Cái chết đen. Dịch bệnh được cho là đã lan rộng bằng đường bộ và đường biển, bắt nguồn từ Trung Quốc và theo các tuyến thương mại đến châu Âu và Trung Đông. Hai tuyến đường cuối cùng đã hội tụ về Ý, nơi bệnh dịch hạch giết chết tới 75% dân số ở một số khu vực. Các thương nhân buôn bán ở miền bắc Italy, có lẽ đã đóng một vai trò quan trọng trong việc lây lan dịch bệnh sang châu Âu.
Giống như Cái chết đen, hiện có nhiều tử vong do Corona bên ngoài Trung Quốc. Hóa ra các nước châu Âu như Ý, Tây Ban Nha và Pháp, thậm chí cả Thụy Sĩ giàu có cũng không thể kiểm soát virus được. Phản ứng của người Mỹ là không mạch lạc và đôi khi hỗn loạn. Có vẻ như thành phố New York đang nhanh chóng trở thành phiên bản kế tiếp của Vũ Hán.
Tuy nhiên, trong khi Corona đang tàn phá phương Tây, Trung Quốc đã xoay chuyển dịch bệnh theo hướng tuyên truyền có lợi cho Trung Quốc. Trung Quốc đã gửi khẩu trang, mặt nạ phòng độc và thậm chí các chuyên gia y tế đến đất nước của Marco Polo – vào thời điểm các đối tác Ý ở Liên minh châu Âu làm ngơ. (Điều này đã thay đổi từ khi Đức gửi thiết bị và cho bệnh nhân Corona của Ý đến bệnh viện Đức.) Những nỗ lực của Trung Quốc được chính phủ Ý tán thưởng, gồm những người theo chủ nghĩa dân túy với thiên hướng độc đoán. Có lẽ chắc chắn, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cho rằng viện trợ có thể đặt nền móng cho một “con đường tơ lụa vì sức khoẻ” kết nối châu Âu và Trung Quốc. Tập dường như đã quên rằng Trung Quốc đã công bố một Con đường tơ lụa sức khoẻ tại cuộc họp Sáng kiến Vành đai và Con đường ở Bắc Kinh ba năm trước.
Cùng kỳ năm ngoái, khi Thủ tướng Ý Giuseppe Conte đưa Ý tham gia sáng kiến ”Vành đai và Con đường” của Trung Quốc, ông có thể hy vọng rằng làn sóng đầu tư Trung Quốc có thể thúc đẩy nền kinh tế đang hấp hối của Ý. Cuối cùng, Conte phải đối mặt với một mặt hàng nhập khẩu khác từ Trung Quốc: COVID-19. Đúng là con đường tơ lụa mới.
Không ai biết chắc chắn COVID-19 có nguồn gốc như thế nào, nhưng căn bệnh này dường như đã lây lan ra từ chợ hải sản ở Vũ Hán, nơi động vật sống được nhốt trong điều kiện không vệ sinh và được bán cho con người ăn. Hơn 700 năm trước, Marco Polo đã kinh ngạc trước chợ này, nơi có “nguồn cung dồi dào tất cả các loại thịt”. Những chợ tương tự đã gây ra SARS vào năm 2002 – một bệnh về đường hô hấp khác, như COVID-19, cũng có liên quan đến động vật (dơi).
Mối nguy hiểm từ chợ động vật sống không phải là bài học duy nhất mà Trung Quốc không học được từ dịch SARS. Khi Trung Quốc lần đầu tiên xác định SARS vào tháng 1 năm 2003, họ đã giữ kín tin tức trong hai tuần khi người dân toả đi khắp Trung Quốc tản ra để ăn Tết Nguyên đán, giống như họ đã che giấu thông tin về virus Corona 17 năm sau đó. Tương tự như trường hợp bi thảm của Lý Văn Lượng, bác sĩ Vũ Hán đã chết vì virus Corona sau khi bị khiển trách vì đã lên tiếng cảnh báo, SARS cũng có một anh hùng riêng mình: tài xế xe cứu thương Fan Xinde, nhân viên y tế đầu tiên chết sau khi tiếp xúc với bệnh nhân SARS. Nói đến phản ứng của Trung Quốc, COVID-19 có thể dễ dàng được đặt tên là SARS-AGAIN.
Vì vậy, COVID-19 thực sự là “virus Trung Quốc”, mặc dù Tổng thống Mỹ Donald Trump gần đây đã hứa sẽ ngừng sử dụng thuật ngữ này. Đây không phải là lần đầu tiên. Nhưng chỉ vì chính phủ Trung Quốc không chịu rút kinh nghiệm về sức khỏe cộng đồng từ SARS – từ bài học do các nhà khoa học dạy cho chính quyền Trung Quốc. Nhưng Trung Quốc tiếp tục lặp lại hành vi xấu khiến SARS mất kiểm soát và vượt qua biên giới, dẫn đến lây nhiễm cho người dân ở hơn 30 quốc gia và vùng lãnh thổ.
Virus có thể là sản phẩm tự nhiên, nhưng dịch Corona rõ ràng dường như đã được tạo ra ở Trung Quốc.
Nhằm lái sự thật này sang hướng khác, Đảng Cộng sản Trung Quốc đang biếni đại dịch Corona thành lợi thế tuyên truyền. Bắc Kinh không chỉ viện trợ cho các quốc gia bị ảnh hưởng do dịch bệnh mà còn ca ngợi thành công của họ trong việc ngăn chặn dịch bệnh. Trên thực tế, Bắc Kinh đã triển khai các biện pháp trấn áp sức khỏe cộng đồng cực đoan trong “sự đồng thuận Bắc Kinh” hay “mô hình Trung Quốc”, mô hình chủ nghĩa tư bản nhà nước toàn trị mà Trung Quốc thúc đẩy từ khủng hoảng tài chính thế giới năm 2007- 2009.
Bộ Ngoại giao Trung Quốc cũng phản bác lời chỉ trích”virus Trung Quốc” của Trump khi cho rằng loại virus này thực sự có nguồn gốc từ Hoa Kỳ và được các vận động viên quân đội Hoa Kỳ tham gia Thế vận hội quân sự (được tổ chức tại Vũ Hán vào tháng 10 năm 2019) mang đến Trung Quốc. Chẳng mấy ai trên thế tin điều này, nhưng tin này lại được đồn đại rất nhiều ở Trung Quốc.
Vẫn còn quá sớm để nói liệu tuyên truyền virus Corona của Trung Quốc có mang lại kết quả hay không. Trung Quốc có thể có chinh phục ở các nước chống phương Tây như Serbia và Iran. Nhưng thậm chí nhiều người Ý cũng nghi ngờ về sự chân thành của lòng trắc ẩn Trung Quốc đối với họ, và một nhà nghiên cứu y học hàng đầu của Ý thậm chí còn ám chỉ rằng Trung Quốc để cho virus lây lan sang châu Âu từ hồi tháng 11. Ở nhiều nước nghèo ở Châu Phi và Đông Nam Á, đại dịch Corona dường như đã tạo ra dư luận chống đối Trung Quốc.
Cũng giống như mô hình phát triển kinh tế của Trung Quốc, mô hình y tế công của Trung Quốc – nhốt mọi người ở nhà và bắt người nào phàn nàn – không lôi cuốn được ai trừ bất cứ ai ngoại trừ cán bộ đảng cấp cao.
Các quốc gia bị đại dịch Corona tấn công chắc chắn sẽ tiếp tục chấp nhận khẩu trang và mặt nạ phòng độc do Trung Quốc cung cấp, và không có nghi ngờ gì rằng người dân của họ sẽ đánh giá cao sự giúp đỡ của Trung Quốc. Tuy nhiên, một khi cuộc khủng hoảng đi qua, mô hình chính trị- xã hội của Trung Quốc sẽ không hấp dẫn các quốc gia khác ngoài một lãnh đạo tham nhũng. Nhà nước công an trị sắt đá của Trung Quốc có thể đã chinh phục được virus Corona, nhưng rất ít người sẽ chấp nhận hệ thống độc đảng cai trị chỉ để đảm bảo an toàn cho họ khi có đại dịch trong tương lai.
Các nhà chỉ trích trên thế giới có thể coi cuộc chiến tuyên truyền đại dịch là một giai đoạn khác của cuộc cạnh tranh địa chính trị vốn gây ra cuộc chiến thương mại giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc, tranh chấp chủ quyền ở Biển Đông và cuộc chiến giành quyền thâm nhập thị trường của Huawei vào mạng 5G ở phương Tây.
Sự thật là việc sử dụng thiết bị Huawei thực sự gây ra rủi ro bảo mật cho mạng 5G và Trung Quốc thực sự đã bỏ qua các nghĩa vụ điều ước quốc tế ở Biển Đông. Mặc dù nghe có vẻ thiên vị, thực tế thực sự đứng về phía Mỹ. Năm tổ chức truyền thông quốc gia Trung Quốc được Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ chỉ định là thực thể chính phủ vào tháng Hai thực sự là các thực thể chính phủ.
Đại dịch cuối cùng rồi sẽ qua. Sẽ có nhiều người ở Hoa Kỳ tử vong hơn ở Trung Quốc, ít nhất là theo số liệu chính thức. Nhiều người châu Âu sẽ tử vong hơn. Chính phủ Trung Quốc gần sẽ sử dụng những sự thật này để thuyết phục người dân về mô hình chính trị ưu việt của mình. Và một số người sẽ tin lời tuyên truyền này, mặc dù có thể không nhiều như các chuyên gia nghĩ.
Những người khác sẽ nhìn các quốc gia như Nhật Bản và Đài Loan để chứng minh rằng các quốc gia dân chủ có thể quản lý hiệu quả sức khỏe cộng đồng thông qua các biện pháp giám sát và phòng ngừa chủ động. Nếu bây giờ Hoa Kỳ và Liên minh Châu Âu đang gặp khủng hoảng, đó là vì họ đã không hành động dứt khoát để phá vỡ làn sóng dịch bệnh ngay khi họ nhận biết. Nhưng đây là một thất bại của chính sách, không phải là thất bại của dân chủ.
Về bài học của COVID-19, cả thế giới sẽ hiểu rằng dịch bệnh này lây lan là do các chính sách tồi và thực thi kém, không phải do tự do cá nhân và không tôn trọng quyền con người. Thương mại trên con đường tơ lụa hiện đại sẽ tiếp tục như mọi khi, nhưng “Con đường tơ lụa sức khoẻ” của Trung Quốc sẽ không đạt được gì. Những công dân quan tâm đến thế giới sẽ chuyển sang các nước dân chủ thịnh vượng ở Đông Á để hỏi lời khuyên về sức khỏe cộng đồng mà không là Trung Quốc. Các quốc gia dân chủ phương Tây có thể thua trong cuộc chiến tuyên truyền về Corona, nhưng Trung Quốc chắc chắn sẽ không chiến thắng trong cuộc chiến này.
_____________
Chú thích
Tác giả là: Salvatore Babones là một học giả bán thời gian tại Trung tâm nghiên cứu độc lập ở Sydney và là giáo sư tại Đại học Sydney. Twitter: @sbabones
Nguồn: https://foreignpolicy.com/2020/04/06/chinese-coronavirus-spread-worldwide-on-new-silk-road