VNTB – Vụ bắt cóc Trịnh Xuân Thanh ở Berlin đè nặng lên tham vọng của Tô Lâm
TS Phạm Đình Bá dịch
(VNTB) – Tô Lâm được coi là ứng cử viên cho vị trí hàng đầu trong cuộc chiến giành ghế kế nhiệm Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng.
Tác giả: Philip Heijmans
Bộ trưởng Công an Tô Lam là người chủ chốt trong nỗ lực chống tham nhũng. Lâm được coi là ứng cử viên cho vị trí hàng đầu trong cuộc chiến giành ghế kế nhiệm Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng.
Vào một buổi sáng Chủ nhật yên tĩnh trong một công viên ở thành phố Berlin ở Đức khi một tiếng hét lớn bất ngờ khiến người đi bộ giật mình. Họ quay lại thì thấy một người đàn ông tóc đen đang bị kéo lê một cách thô bạo vào phía sau xe hơi.
Theo phán quyết của tòa án Đức năm 2023 mô tả vụ bắt cóc táo bạo năm 2017, ông Trịnh Xuân Thanh – cựu chủ tịch Tổng Công ty Xây dựng Dầu khí Việt Nam thuộc sở hữu nhà nước của Việt Nam – sau đó bị đưa về phía nam nước Đức qua Praha đến Bratislava, thủ đô của Slovakia.
Tiếp theo, người ta nhìn thấy ông Thanh bị kềm giữa hai người bên ngoài một khách sạn trong thành phố, nơi một phái đoàn cấp cao của Việt Nam dùng bữa tối với các quan chức địa phương. Họ đùa giỡn với các quan chức Slovakia không nghi ngờ rằng đồng hương của họ đã uống rượu quá nhiều.
Sau đó, hai người này bế Thanh lên xe của phái đoàn, được công an địa phương áp giải ra đường băng sân bay. Theo tài liệu của tòa án, đi cùng ông trên máy bay đang chờ là Bộ trưởng Công an Việt Nam và một ngôi sao đang lên trong Đảng Cộng sản cầm quyền: Tô Lâm.
Khoảng một tuần sau, Thanh lên đài truyền hình nhà nước Việt Nam thú nhận quản lý yếu kém và tham ô khiến công ty thua lỗ khoảng 147 triệu USD, tội danh khiến anh phải nhận các án tù chung thân riêng biệt. Chính phủ Việt Nam phủ nhận thông tin của Berlin rằng vị giám đốc điều hành này đã bị cưỡng bức trở về, mà nói rằng ông đã tự nộp mình.
Tô Lâm chưa công khai thừa nhận có liên quan đến vụ Trịnh Xuân Thanh. Ông tiếp tục tập trung vào sang các mục tiêu lớn hơn nhiều, dẫn đầu một chiến dịch chống tham nhũng đã bắt hàng trăm quan chức, trong đó có hai phó thủ tướng và ít nhất một chủ tịch nước. Hôm thứ Sáu 26/04/2024, một lãnh đạo cấp cao khác đã từ chức, vài ngày sau khi trợ lý của ông này bị bắt giữ liên quan đến cuộc điều tra tham nhũng.
Trong hệ thống chính trị không rõ ràng của Việt Nam, ông Lâm, 66 tuổi, đã trở thành một trong những nhân vật quan trọng nhất ngoài Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, 80 tuổi già yếu, đã gây ra một cuộc chiến giành quyền kế nhiệm hiếm hoi ở một trong những nền kinh tế sôi động nhất Đông Nam Á.
Tô Lâm được giới phân tích đánh giá là ứng cử viên tiềm năng cho vị trí của Nguyễn Phú Trọng. Tên của Tô Lâm cũng một lần nữa được nhắc đến cho chức chủ tịch nước sau khi Võ Văn Thưởng từ chức vào tháng trước vì những vi phạm không xác định, mặc dù không rõ Tô Lâm có muốn đảm nhận chức vụ chủ yếu mang tính nghi lễ hay không.
Các nhà quan sát cho rằng cả hai kịch bản đều có thể sẽ có ít thay đổi trong hành động cân bằng chính sách đối ngoại của Việt Nam giữa Mỹ và Trung Quốc. Bất kể kết quả thế nào, vai trò của Tô Lâm nhờ chính chiến dịch chống tham nhũng sâu rộng của Nguyễn Phú Trọng đã trở nên nhiều quyền lực hơn.
Ông Lê Hồng Hiệp, cựu quan chức Bộ Ngoại giao, hiện là thành viên cấp cao tại Chương trình Nghiên cứu Việt Nam của Viện ISEAS-Yusof Ishak ở Singapore, cho biết: “Với các quan chức, Bộ Công an hiện rất quan trọng để tranh giành quyền lực. Và để trấn áp hoặc kiểm soát các đối thủ chính trị khác vì chiến dịch chống tham nhũng lớn.”
Kế thừa chính trị
Không giống như nền chính trị định hướng cá nhân được tìm thấy ở một số nền dân chủ phương Tây, quan chức chính phủ Việt Nam là những người phục vụ cho chế độ cai trị dựa trên sự đồng thuận được thực thi nghiêm ngặt của chế độ Cộng sản. Là bộ trưởng công an kể từ năm 2016, trách nhiệm thực thi pháp luật của Tô Lâm bao gồm việc lãnh đạo chống tham nhũng, chỉ riêng năm ngoái đã có ít nhất 459 đảng viên bị kỷ luật vì tham nhũng.
Tháng trước, Võ Văn Thưởng đã trở thành chủ tịch nước thứ hai trong vòng hơn một năm phải từ chức sau khi người tiền nhiệm nhận “trách nhiệm chính trị” về “những vi phạm và thiếu sót” liên quan đến hai vụ án tham nhũng. Vài ngày sau khi Võ Văn Thưởng từ chức, Tô Lâm đã kêu gọi các cơ quan “tăng cường” điều tra các vụ tham nhũng lớn và tiếp tục giảm 5% tội phạm “trật tự xã hội”, theo một thông báo của chính phủ.
Quyết định ai sẽ là chủ tịch nước có thể được đưa ra sớm nhất là trong tuần này với những cái tên có thể có khác, trong khi chức vụ người đứng đầu đảng dự kiến sẽ sẵn sàng khi Nguyễn Phú Trọng từ chức vào đầu năm 2026, nếu không muốn nói là sớm hơn.
Carl Thayer, giáo sư danh dự tại Đại học New South Wales ở Australia, nói về Tô Lâm: “Tôi không nghĩ có ai sẽ ngụy biện rằng ông ấy thân thiết với tổng bí thư đảng đã già yếu”. Khi đảng chọn người lãnh đạo, họ phải “phán xét đặc biệt và Tô Lâm có thể tự ứng cử chức tổng bí thư vì tất cả những ứng viên khác đã bị sụp bẫy”.
Một phát ngôn viên của Bộ Công An đã không trả lời một số cuộc điện thoại yêu cầu bình luận.
‘Vi phạm trắng trợn’
Sự nghiệp của Lâm trong ngành công an Việt Nam kéo dài 5 thập niên, lần đầu tiên là sinh viên Đại học An ninh Nhân dân năm 1974. Ông chính thức gia nhập Đảng Cộng sản Việt Nam vào năm 1982, thăng tiến qua các cấp bậc để trở thành Ủy viên Bộ Chính trị hai lần. Ông được thăng cấp tướng vào năm 2019 khi Trọng đồng thời giữ chức chủ tịch nước sau cái chết của Chủ tịch nước Trần Đại Quang vì bạo bệnh năm 2018.
Lâm hiện cũng đang ngồi trong ban chỉ đạo trung ương của đảng về chống tham nhũng.
Năm 2017, Tô Lâm xuất bản cuốn sách dài 471 trang có tựa đề: “Nhân dân – Nhân tố quyết định chiến thắng trong cuộc đấu tranh bảo vệ an ninh trật tự”, trong đó ông nhấn mạnh sự cần thiết phải tăng cường hợp tác kinh tế quốc tế và áp dụng các bài học về mô hình an ninh quốc gia của Trung Quốc như phương tiện bảo vệ chủ nghĩa xã hội ở Việt Nam.
Là một trong những bộ trưởng công an có thời gian phục vụ lâu nhất, sự thăng tiến của Tô Lâm hoàn toàn không được đảm bảo do tình trạng chính trị bí mật của Việt Nam rất lỏng lẻo. Mặc dù các nguồn tin trong đảng đồng ý rằng mọi người kinh sợ vừa tôn trọng Tô Lâm, nhưng vẫn chưa rõ liệu Tô Lâm sẽ có được sự hỗ trợ cần thiết của Quốc hội để được thăng chức hay không.
Trong khi đó, nhà nước tiếp tục làm gương cho các quan chức – trong đó có Võ Văn Thưởng – tạo dư luận không tốt hoặc làm tổn hại đến danh tiếng của đảng. Tô Lâm rơi vào tình thế không thoải mái vào năm 2021 sau khi đoạn phim TikTok xuất hiện ghi lại cảnh đầu bếp nổi tiếng người Thổ Nhĩ Kỳ Nusret Gokce, được biết đến với cái tên Thánh rắc muối – Salt Bae, đang trình bày món bít tết nạm vàng lá trước khi đưa cho Lâm và tùy tùng tại nhà hàng ở London.
Đoạn phim đã gây náo động trên mạng xã hội Việt Nam, với nhiều câu hỏi làm thế nào một quan chức hàng đầu lại có thể thưởng thức những bữa ăn xa hoa ở đỉnh điểm của đại dịch. Cả Tô Lâm và chính phủ đều không bình luận về video.
Vụ bắt cóc Trịnh Xuân Thanh cũng gây ra tranh cãi ngoại giao. Đức tạm thời đình chỉ quan hệ đối tác chiến lược với Việt Nam, gọi vụ bắt cóc là “sự vi phạm trắng trợn và chưa từng có” đối với luật pháp Đức và quốc tế. Hai trong số những người đàn ông liên quan cuối cùng đã bị bắt ở châu Âu và bị kết án tù, trong đó một người nhận mức án nhẹ hơn vì thừa nhận tội làm việc với cơ quan tình báo Việt Nam.
Slovakia cũng được cho là đã đe dọa đóng băng quan hệ với Việt Nam vì vụ việc này.
Trong khi Việt Nam bác bỏ các cáo buộc chống lại mình, điều không bị tranh cãi là việc đảng sẵn sàng loại bỏ tận gốc nạn tham nhũng với cái giá rất đắt. Ví dụ, nỗ lực sâu rộng này đã khiến thị trường trái phiếu và bất động sản trong nước chậm lại, đồng thời khiến các nhân viên chính phủ lo lắng, trì hoãn việc phê duyệt các dự án vì sợ bị cảnh sát điều tra.
Là thiếu tướng Bộ Công an năm 2009, Tô Lâm cáo buộc Mỹ “can thiệp vào công việc nội bộ của Việt Nam” khi chính quyền Obama kêu gọi thả một luật sư, theo điện tín ngoại giao của Mỹ đăng trên WikiLeaks.
Theo một bức điện tín khác, Tô Lâm cũng đã có cuộc gặp gây tranh cãi với một quan chức Mỹ hồi năm ngoái về việc cảnh sát Việt Nam bị cáo buộc đánh đập một nhà báo Mỹ. Việt Nam phủ nhận cáo buộc này. Tại buổi làm việc, Tô Lâm hứa sẽ “xem xét” và xử lý nghiêm khắc mọi sai phạm.
Một mặt, nỗ lực chống tham nhũng của Việt Nam đã giúp nâng thứ hạng của Việt Nam từ vị trí thứ 113 năm 2016 lên vị trí thứ 83 vào năm 2023 trong chỉ số nhận thức tham nhũng của Tổ chức Minh bạch Quốc tế. Bộ của Tô Lâm cũng soạn thảo một nghị định an ninh mạng gây tranh cãi, yêu cầu các công ty lưu trữ dữ liệu của người dùng địa phương tại Việt Nam.
Trong mọi trường hợp, danh tiếng về sự tàn nhẫn của Lâm có thể là do công việc của ông ta ở một nhà nước Cộng sản.
Ông Lê Hồng Hiệp cho biết: “Bây giờ Tô Lâm được coi là một người hơi đáng sợ. Nhưng đó là công việc của ông ta – buộc phải làm như vậy để giữ chức. Nếu được chuyển sang chức khác, cách tiếp cận của ông ấy có thể sẽ khác.”
____________
Nguồn: Bloomberg. Berlin Kidnapping Charge Hangs Over Rise of Vietnam Enforcer. 25/04/2023. https://www.bloomberg.com/news/articles/2024-04-25/berlin-kidnapping-accusation-hangs-over-rise-of-vietnam-enforcer