VNTB – Việt Nam có nên chấp nhận tình trạng cường quốc bậc trung?
Khánh An dịch
(VNTB) – Cường quốc bậc trung nghĩa là gì? Và Việt Nam đã được như vậy chưa?
Huỳnh Tâm Sang
Ngày 01 tháng 01 năm 2021
Các học giả đang kêu gọi Việt Nam coi mình là một cường quốc tầm trung và hành xử như vậy để phù hợp với vai trò ngày càng tăng của mình trong khu vực. Nhưng Việt Nam đã là một cường quốc bậc trung chưa hay mới chỉ đang trên đường tiến đến một vị trí như vậy?
Mặc dù vẫn còn nhiều quan điểm về việc xác định các đặc điểm điển hình mà một quốc gia bậc trung nên có, tôi khuyên bạn nên xem xét khái niệm quyền lực tầm trung của Cooper, với các cách tiếp cận theo vị trí, địa lý, quy chuẩn và hành vi. Một khảo sát toàn diện về sức mạnh chuẩn mực và thực dụng của Việt Nam sẽ cung cấp câu trả lời quan trọng cho tình trạng hiện tại của quốc gia này.
Việt Nam đáp ứng được đặc điểm nằm trong khoảng các đặc tính của các nước lớn đã và đang phát triển. Với hơn 97 triệu dân, Việt Nam đứng thứ 15 trong tổng số 251 quốc gia và vùng lãnh thổ tính theo dân số. Dân số trẻ và sôi động – chủ yếu sống ở các đô thị nhộn nhịp như Thành phố Hồ Chí Minh, Hà Nội và thành phố biển miền Trung, Đà Nẵng – đã thể hiện sự nổi lên của Việt Nam như một “mô hình tăng trưởng hàng đầu tiếp theo” với tâm lý khao khát sự thành công.
Khả năng phục hồi kinh tế của Việt Nam, với mức tăng trưởng GDP thực tế là 7 phần trăm vào năm 2019, đã đóng góp vào “sự hội nhập sâu rộng với nền kinh tế toàn cầu”. Thông qua tự do hóa thương mại, cải cách trong nước và đầu tư công lớn, Việt Nam đã trở thành một trong năm nước tăng trưởng tự do kinh tế hàng đầu ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương, đứng thứ 21 trong số 42 quốc gia trong khu vực.
Sự trỗi dậy kinh tế của nước này với tư cách là nền kinh tế kỹ thuật số phát triển nhanh nhất ở Châu Á – Thái Bình Dương đã khiến quốc gia này trở thành một trung tâm sản xuất thay thế hàng đầu ở Châu Á. Theo Chỉ số Sức mạnh Châu Á của Viện Lowy năm 2020, Việt Nam đứng thứ 12 trong số 26 quốc gia trong khu vực về sức mạnh toàn diện và thứ 11 về khả năng quân sự. Việt Nam được ca ngợi là “một cường quốc bậc trung ở châu Á.”
Cách tiếp cận địa lý đưa ra đánh giá chiến lược và dài hạn về tình trạng địa chính trị của Việt Nam. Bên cạnh việc đứng cạnh gã khổng lồ phương Bắc Trung Quốc, Việt Nam còn nằm ở trung tâm của Đông Nam Á, hướng ra Biển Đông với đường bờ biển dài hơn 3.260 km và được các nước trong khu vực bao bọc. Việt Nam chiếm vị trí chiến lược quan trọng, có vai trò cầu nối cho các nước Đông Nam Á lục địa và hàng hải.
Không giống như mối quan hệ căng thẳng kéo dài giữa Trung Quốc và Đài Loan và quan hệ liên Triều đầy biến động, sau khi thống nhất năm 1975, Việt Nam đã khá thành công trong việc cân bằng giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc trong khi tìm kiếm mối quan hệ chặt chẽ hơn với các nước cùng đường lối.
Sự xuất hiện của khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương mang lại nhiều cơ hội hơn cho Việt Nam vì vị trí chiến lược của khu vực này tạo điều kiện thuận lợi cho lợi ích của các cường quốc trong khu vực, như Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ và Australia, những nước đang nỗ lực tăng cường gắn kết với ASEAN. Giờ đây, Việt Nam dường như đang tìm kiếm một điểm cân bằng thuận lợi trong bối cảnh cạnh tranh giữa các cường quốc trong khu vực và những bất ổn chính trị.
Diễn ngôn ngoại giao của Việt Nam đã thể hiện cam kết có đạo đức và đáng tin cậy đối với hợp tác kinh tế và an ninh khu vực. Việt Nam đã thiết lập mạng lưới 30 đối tác chiến lược và toàn diện, nhằm tăng cường quan hệ và gắn bó sâu sắc hơn với các đối tác thông qua các khuôn khổ phù hợp. Hà Nội đã thành công trong việc hội nhập kinh tế khi tham gia Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), thể hiện sự chủ động tham gia và cam kết mạnh mẽ đối với hội nhập thương mại tự do khu vực.
Sách trắng Quốc phòng năm 2019 của Việt Nam thể hiện chủ trương hiểu biết lẫn nhau và tin cậy chiến lược với các nước trên toàn cầu, nhấn mạnh nguyên tắc “Bốn không”, tức là không liên minh quân sự, không liên kết với nước này để chống lại nước khác, không có căn cứ quân sự nước ngoài nhằm chống lại các nước thứ ba, không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế.
Về vấn đề Biển Đông, Việt Nam nhấn mạnh tôn trọng các chuẩn mực, nguyên tắc phù hợp với luật pháp quốc tế và các cơ chế giải quyết tranh chấp thông qua đối thoại và các biện pháp hòa bình. Vào tháng 10 năm 2020, Việt Nam tiếp tục khẳng định sẽ hoan nghênh lập trường của các quốc gia về Biển Đông với thiện chí và tinh thần trách nhiệm đối với Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982.
Một cách tiếp cận hành vi cho thấy Việt Nam đã nỗ lực và theo đuổi chủ nghĩa đa phương trong việc giải quyết các vấn đề khu vực và toàn cầu, tương đương với việc áp dụng “việc thực hành tư cách công dân quốc tế tốt” như kim chỉ nam cho hoạt động ngoại giao của mình. Tại Đại hội Đảng lần thứ IX năm 2001, Việt Nam chính thức áp dụng phương châm đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ đối ngoại, hướng tới trở thành bạn, đối tác tin cậy với các quốc gia trong cộng đồng thế giới.
Hồ sơ khu vực của Việt Nam đã được nâng lên nhờ những đóng góp đáng kể cho hòa bình khu vực, như đóng vai trò chủ động trong việc tổ chức hội nghị thượng đỉnh Trump-Kim lần thứ hai vào tháng 2 năm 2019 và tận dụng vai trò chủ tịch ASEAN vào năm 2020 để thúc đẩy vai trò trung tâm của ASEAN trong bối cảnh đại dịch COVID-19 mang sự lãnh đạo quyết đoán trong khi cung cấp kinh nghiệm vô giá cho các quốc gia trên toàn thế giới với câu chuyện thành công của COVID-19 cho đến nay.
Việt Nam đã để lại dấu ấn mạnh mẽ trong các cơ quan quan trọng của Liên hợp quốc như Hội đồng Bảo an LHQ, Hội đồng Nhân quyền LHQ, Hội đồng Kinh tế và Xã hội LHQ, đồng thời là thành viên không thường trực của Hội Đồng Bảo An LHQ trong nhiệm kỳ năm 2020-2021.
Ngoài ra, Việt Nam đã thể hiện trách nhiệm của mình với cộng đồng quốc tế bằng cách cử lực lượng gìn giữ hòa bình thực hiện các nhiệm vụ của LHQ. Cho đến nay, Việt Nam đã cử khoảng 200 binh sĩ gìn giữ hòa bình đến Cộng hòa Trung Phi và Nam Sudan để tham gia cuộc chiến chống lại COVID-19 trong khi thực hiện sứ mệnh gìn giữ hòa bình của LHQ ở nước này.
Theo cách tiếp cận đa chiều này, Việt Nam đang đảm nhận một số vai trò của một cường quốc tầm trung trong khi chưa tự nhận mình là như vậy. Nước này dường như vẫn còn lưỡng lự và thận trọng về việc đảm nhận vị thế này trong các tuyên bố công khai và hồ sơ hướng dẫn chính thức của mình, như các văn kiện đảng về Đại hội toàn quốc và Sách trắng Quốc phòng.
Việt Nam dự kiến khởi động Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ 13 vào tháng 1 năm 2021 để bầu ra các nhà lãnh đạo và đề ra chương trình nghị sự kinh tế-xã hội trong 10 năm tới. Quan hệ đối ngoại và các chính sách sắp tới của Việt Nam cũng sẽ là những nghị trình quan trọng trong hội nghị này. Đã đến lúc Việt Nam đảm nhận một vị trí cường quốc mới vì sự kiện chính trị quan trọng này là cơ hội tuyệt vời để đánh giá lại và điều chỉnh chính sách đối ngoại của Việt Nam.
Nếu nội các tiếp theo ở Việt Nam nghiêm túc trong việc thúc đẩy hơn nữa ảnh hưởng của đất nước này ở khu vực và quốc tế, các nhà lãnh đạo của nó nên nắm lấy khái niệm về một cường quốc tầm trung trong tài liệu chính thức được xuất bản bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác. Các tài liệu nguồn chính có thể là tài liệu hướng dẫn, tuyên bố đối ngoại, tuyên bố chung và bài phát biểu ngoại giao.
Khía cạnh thứ hai của việc thúc đẩy ngoại giao cường quốc tầm trung của Việt Nam là xây dựng một hình ảnh như một quốc gia mới nổi có trách nhiệm và đáng tin cậy thông qua việc áp dụng một trật tự dựa trên nguyên tắc, chủ nghĩa đa phương và tính bao trùm trong chính sách đối ngoại của mình. Vị thế cường quốc bậc trung của Việt Nam có thể phù hợp với logic hiện tại của sự phân tán và đa dạng hóa quyền lực, đồng thời đặt ra một khuôn khổ thiết thực để đưa ra chính sách đối ngoại phù hợp với lợi ích và uy tín của nước này.
*Huỳnh Tâm Sang là giảng viên khoa Quan hệ quốc tế, đồng thời là nghiên cứu viên của Trung tâm Nghiên cứu Quốc tế thuộc Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh.
Nguồn: https://thediplomat.com/2021/01/should-vietnam-embrace-middle-power-status/