VNTB – Công dân Lê Anh Hùng ‘phạm tội’ trong tình trạng bệnh lý tâm thần?
Khánh Hòa
(VNTB) – “Blogger Lê Anh Hùng bị đưa vào bệnh viện tâm thần” là tựa của một bản tin trên VOA ngày 05/04/2019 (1)
“Có các báo cáo về tình trạng lạm dụng vấn đề y tế trong năm qua. Ngày 24 tháng 1, các nhân viên an ninh đã giam blogger Lê Anh Hùng trong bệnh viện tâm thần trái với ý muốn của ông này. Ông này được thả vào ngày 5 tháng 2. Ông đã thường xuyên viết các bài tố cáo các quan chức cấp cao tham nhũng trong blog của mình”.
Đoạn trích ở trên nằm ở Báo cáo về tình hình nhân quyền năm 2013 – Việt Nam, đăng trên trang web của Đại sứ và Tổng Lãnh sự quán Hoa Kỳ tại Việt Nam (2).
Theo VOA, thì blogger Lê Anh Hùng trước đây là một cộng tác viên thường xuyên của VOA Tiếng Việt. Sáng ngày 5/7/2018, ông đã bị chính quyền thành phố Hà Nội bắt giam, nghi do nhiều lần tố cáo lãnh đạo cấp cao của Việt Nam.
Ông Lê Anh Hùng và ông Phạm Chí Dũng đều là cộng tác viên thường xuyên của VOA Tiếng Việt. Cái khác là trước ngày ông Hùng bị bắt giam thì ông đã không còn là cộng tác viên của VOA Tiếng Việt; còn ông Phạm Chí Dũng thì vẫn là cây bút chính luận ở một chuyên mục trên trang web VOA Tiếng Việt tính đến tận hôm nay, 26/3/2020 (3).
Theo tìm hiểu của Đài Á Châu Tự Do RFA trong bài viết đăng ngày 04/04/2019, “trong một bài viết vào ngày 26-1-2018, mạng báo Thời Nay, một ấn phẩm của báo Nhân Dân đề cập đến sự kiện năm 2009 mà , ông Lê Anh Hùng bị Cơ quan An ninh Điều tra Công an tỉnh Quảng Trị khởi tố và bắt tạm giam về tội “Vu khống” theo Điều 122 Bộ luật Hình sự.
Tác giả Tư Nguyên viết: Tuy nhiên, sau khi xác minh “bị can thực hiện hành vi sai phạm trong tình trạng bị bệnh tâm thần hoang tưởng, mất khả năng nhận thức và điều chỉnh hành vi nên không đủ yếu tố cấu thành tội phạm”, Công an tỉnh Quảng Trị đã “Chuyển hồ sơ tới Viện Kiểm sát nhân dân tỉnh Quảng Trị để hủy bỏ biện pháp ngăn chặn, tạm giam và ra quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh đối với bị can Lê Anh Hùng” (4).
Còn bản tin trên VOA có đoạn kết cho biết, “Ngay sau khi ông Lê Anh Hùng bị bắt, Tổ chức Ân xá Quốc tế (AI) đã lên tiếng yêu cầu Việt Nam trả tự do ngay lập tức và vô điều kiện cho ông. AI cho rằng cáo buộc của nhà nước Việt Nam là “vô căn cứ” và kêu gọi Hà Nội chấm dứt việc sử dụng nhà tù như một phương tiện để đàn áp những người chỉ trích.
Uỷ ban Bảo vệ Ký giả (CJP) nói rằng lý do nhà cầm quyền Việt Nam bắt giam Lê Anh Hùng “không rõ ràng”.
Từ năm 2013, CJP đã liệt Việt Nam vào danh sách các nước rủi ro nhất đối với các nhà báo”. (nguồn đã dẫn).
Xâu chuỗi lại vấn đề có thể thấy công dân Lê Anh Hùng đã 2 lần bị nhà chức trách bắt giữ với cáo buộc vi phạm hình sự, và sau đó là ra quyết định cưỡng chế ông đi chữa bệnh tâm thần vào năm 2012, tiếp theo đó là từ giữa năm 2019 đến nay – có thể tham khảo thêm bài viết trên BBC “Blogger Lê Anh Hùng được về nhà” (5).
Công dân Lê Anh Hùng có thực sự bị tâm thần như cáo buộc? Điều này cần thiết sự minh bạch của cơ quan điều tra theo đúng trình tự tố tụng hình sự.
Cụ thể, Bộ luật 101/2015/QH13 – Tố tụng hình sự, Điều 449. Áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn điều tra, cho biết:
1. Khi Cơ quan điều tra trưng cầu giám định pháp y tâm thần mà kết quả giám định xác định bị can mắc bệnh tâm thần, hoặc bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi, thì Cơ quan điều tra gửi văn bản đề nghị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh cùng kết luận giám định cho Viện kiểm sát cùng cấp để xem xét, quyết định.
Trong thời hạn 03 ngày kể từ ngày nhận được văn bản đề nghị của Cơ quan điều tra cùng kết luận giám định, Viện kiểm sát quyết định áp dụng biện pháp chữa bệnh đối với bị can hoặc yêu cầu Cơ quan điều tra trưng cầu giám định bổ sung, giám định lại nếu thấy chưa đủ căn cứ để quyết định.
2. Trường hợp Viện kiểm sát ra quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh thì Cơ quan điều tra phải ra quyết định tạm đình chỉ hoặc đình chỉ điều tra đối với bị can.
Nghị định 64/2011/NĐ-CP – Quy định việc thi hành biện pháp bắt buộc chữa bệnh, Điều 5. Đề nghị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn điều tra, cho biết trong giai đoạn điều tra, khi có nghi ngờ người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội không có năng lực trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điều 13 Bộ luật Hình sự, cơ quan điều tra đang thụ lý giải quyết vụ án phải trưng cầu giám định pháp y tâm thần.
Nếu Hội đồng giám định pháp y tâm thần kết luận người đó mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình, thì cơ quan điều tra đang thụ lý giải quyết vụ án gửi đề nghị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh cùng kết luận giám định cho Viện Kiểm sát cùng cấp.
Lưu ý, trong vụ việc công dân Lê Anh Hùng cho thấy ở đây bà Trần Thị Niêm, thân mẫu của ông Lê Anh Hùng, cần sự trợ giúp của luật sư, với căn cứ vào Điều 22, Bộ luật Dân sự 2015: Khi một người do bị bệnh tâm thần hoặc mắc bệnh khác mà không thể nhận thức, làm chủ được hành vi, thì theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan, hoặc của cơ quan, tổ chức hữu quan, Tòa án ra quyết định tuyên bố người này là người mất năng lực hành vi dân sự trên cơ sở kết luận giám định pháp y tâm thần.
Sau khi thụ lý vụ án, nếu có căn cứ cho rằng bị can, bị cáo không có năng lực trách nhiệm hình sự thì Tòa án trưng cầu giám định pháp y tâm thần.
Như vậy để minh bạch trước các cáo buộc liên quan nhân quyền, trong hoàn cảnh dịch bệnh Covid-19 (SARS-CoV-2), cần thiết nhà chức trách tạm sử dụng hình thức công khai các văn bản pháp y liên quan trong vụ việc công dân Lê Anh Hùng lên trang web của Bộ Công an, Bộ Ngoại giao – có thể gửi luôn đến cơ quan báo chí, đồng thời gửi những văn bản này đến bà Trần Thị Niêm, thân mẫu của ông Lê Anh Hùng.
_________________
Chú thích:
(1) https://www.voatiengviet.com/a/blogger-le-anh-hung-bi-dua-vao-benh-vien-tam-than/4863360.html
(2) https://vn.usembassy.gov/vi/hrreportvn2013/
(3) https://www.voatiengviet.com/z/4579
(5) https://www.bbc.com/vietnamese/vietnam/2013/02/130205_leanhhung_released.shtml