VNTB – Việt Nam: ứng cử viên hội đồng nhân quyền cần phải có tiến bộ về nhân quyền
Khánh An dịch
Nghị quyết 60/251 của Đại hội đồng LHQ yêu cầu các thành viên được bầu vào Hội đồng Nhân quyền (HRC) phải duy trì các tiêu chuẩn cao nhất trong việc thúc đẩy và bảo vệ quyền con người. Chúng tôi, các tổ chức ký tên dưới đây, đã bày tỏ quan ngại từ lâu và công khai về tình trạng nhân quyền ở Việt Nam. Việt Nam phải ngay lập tức cam kết thực hiện các bước cụ thể để cải thiện hoạt động nhân quyền của mình, như thả những người bảo vệ nhân quyền bị giam giữ tùy tiện, bao gồm cả các nhà báo, đảm bảo quyền tự do ngôn luận và lập hội, đồng thời cải thiện hợp tác với các cơ chế nhân quyền quốc tế. Các bước như vậy sẽ là cần thiết để Việt Nam trở thành một thành viên đáng tin cậy của Hội đồng.
Kể từ khi tuyên bố ứng cử vào HRC vào ngày 22 tháng 2 năm 2021, Việt Nam đã giam giữ, bắt giữ hoặc kết án ít nhất 48 nhà báo, nhà hoạt động và lãnh đạo tổ chức phi chính phủ vì các tội danh tùy tiện, từ ‘lạm dụng quyền tự do dân chủ’ đến ‘tuyên truyền chống Nhà nước’ đến ‘ trốn thuế ‘, các Điều 311, 117 và 200 Bộ luật Hình sự. Hai trường hợp tiêu biểu của xu hướng gần đây là Phạm Chí Dũng, Chủ tịch Hội Nhà báo Độc lập Việt Nam, bị kết án 15 năm tù vào tháng 1 năm 2021, và Phạm Đoan Trang, một nhà báo độc lập nổi tiếng và nhà bảo vệ nhân quyền, bị kết án 9 năm tù cũng về tội tuyên truyền vào tháng 12 năm 2021.
Ngày 4 tháng 8 năm 2022, Việt Nam đã phát biểu trước Chủ tịch Đại hội đồng LHQ, tuyên bố về những thành tựu nhân quyền và chia sẻ những cam kết tự nguyện. Chúng tôi đặc biệt lo ngại rằng Việt Nam đã phản ánh sai các quyền dân sự và chính trị trong nước là “được đảm bảo tốt hơn”, đặc biệt là khi các nhà hoạt động và nhà báo vẫn tiếp tục bị quấy rối và bắt giữ. Ví dụ, vào tháng 9 năm 2022, nhà hoạt động Trịnh Bá Tư bị cáo buộc đánh đập, biệt giam và cùm nhiều ngày trong khi chấp hành bản án 8 năm vì tội truyền bá “tuyên truyền chống Nhà nước”. Bất chấp những lời kêu gọi về một cuộc điều tra độc lập từ các tổ chức phi chính phủ, không có cuộc điều tra nào như vậy diễn ra.
Việt Nam cũng cho biết các tổ chức xã hội dân sự là “[o] đang hoạt động trong một môi trường thuận lợi”. Trong khi đó, việc bắt giữ lãnh đạo của ba tổ chức phi chính phủ về môi trường trong năm nay với các cáo buộc chính trị hóa tội trốn đã không phù hợp với tuyên bố này.
Vào năm 2019, Ủy ban Nhân quyền Liên hợp quốc đã kêu gọi Việt Nam “là cần cấp bách” sửa đổi luật mơ hồ và trải rộng được sử dụng để tạo điều kiện cho những vi phạm quyền tự do ngôn luận. Kể từ đó, các tổ chức của chúng tôi đã tiếp tục ghi lại không dứt quá trình sử dụng luật pháp Việt Nam để bịt miệng những người thực thi quyền tự do ngôn luận.
Nghị quyết 60/251 của Đại hội đồng, đã tạo ra HRC, quy định rằng các thành viên được bầu chọn phải “duy trì các tiêu chuẩn cao nhất” về nhân quyền và hợp tác với Hội đồng. Để Việt Nam đảm nhận trọng trách này, Việt Nam phải ngay lập tức có những hành động cụ thể để đưa luật pháp, chính sách và thực tiễn của họ phù hợp với luật và chuẩn mực nhân quyền quốc tế và hợp tác với các cơ chế nhân quyền của Hội đồng.
Quyền tự do hiệp hội
Việt Nam đã cam kết nâng cao nhận thức về quyền con người trong cộng đồng, nhưng bất kỳ biện pháp nào như vậy đều bị các nghị định gần đây phá hủy nhằm kiểm soát các tổ chức phi chính phủ, nhiều tổ chức có hoạt động cốt lõi là các chương trình giáo dục nâng cao nhận thức của cộng đồng về quyền con người. Vào ngày 31 tháng 8 năm 2022, Việt Nam đã ban hành Nghị định 58, quy định về các tổ chức phi chính phủ nước ngoài. Việt Nam cũng đã soạn thảo Quy chế tổ chức, hoạt động và quản lý các hiệp hội nhằm điều chỉnh các tổ chức phi chính phủ trong nước. Cả hai quy định đều cho phép chấm dứt hoạt động các tổ chức phi chính phủ vì những lý do mơ hồ như “lợi ích quốc gia” và “trật tự xã hội”, tạo điều kiện cho chính quyền Việt Nam có phạm vi gần như vô hạn để bịt miệng những người chỉ trích và có biểu hiện bất bình. Phạm vi này trở nên tồi tệ hơn trong dự thảo nghị định dành cho các tổ chức phi chính phủ trong nước với việc nghiêm cấm ‘[u] phá hoại” Nhà nước theo điều 11 (1).
Việt Nam đã cam kết tiến hành cải cách luật để đưa những quy định của các điều ước quốc tế về quyền con người vào luật pháp Việt Nam. Nhưng những sắc lệnh gần đây này cho phép Nhà nước trừng phạt các tổ chức phi chính phủ vì lên tiếng chỉ trích. Những nghị định này không tuân thủ nghĩa vụ của Việt Nam trong việc tôn trọng và đảm bảo các quyền tự do ngôn luận và lập hội được quy định tại Điều 19 và 22 của Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị (ICCPR) mà Việt Nam là thành viên.
Tự do ngôn luận
Chính phủ lâu nay sử dụng luật để tấn công bất kỳ ai lên tiếng bảo vệ quyền con người của bản thân và của những người khác. Các điều khoản của Bộ luật Hình sự, đặc biệt là Điều 117, quy tội ‘làm, lưu trữ, phát tán hoặc phổ biến thông tin, tài liệu, vật phẩm chống lại Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam’ và Điều 331 quy tội ‘lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích của nhà nước’. Đặc biệt, Báo cáo viên đặc biệt của Liên hợp quốc về thúc đẩy và bảo vệ quyền tự do quan điểm và biểu đạt trước đây đã tuyên bố rằng Điều 117 là “quá rộng và dường như nhằm mục đích bịt miệng những người tìm cách thực hiện quyền con người muốn được tự do bày tỏ quan điểm và chia sẻ thông tin với những người khác ”.
Các tổ chức của chúng tôi đã ghi nhận việc Việt Nam sử dụng các cáo buộc này và các cáo buộc tương tự để bắt giữ và đe dọa hơn 100 nhà hoạt động và bảo vệ nhân quyền kể từ năm 2019. Trong khi Việt Nam đã cam kết tiến hành cải cách luật nhằm tăng cường thể chế, tư pháp và nền tảng chính sách liên quan đến nhân quyền, việc nhũng người chỉ trích tiếp tục can đảm lên tiếng chống lại chính phủ Việt Nam kể từ khi cam kết được đưa ra chứng tỏ họ không có ý định tôn vinh nó.
Các tổ chức của chúng tôi tin rằng Việt Nam, trước khi được bầu cử vào HRC, trước tiên cần thể hiện cam kết thực sự để duy trì các tiêu chuẩn cao nhất về bảo vệ nhân quyền. Chúng tôi đưa ra các khuyến nghị tối thiểu sau đây cho Việt Nam về mặt này:
Khuyến nghị
Chúng tôi cùng kêu gọi chính phủ Việt Nam hành động theo cam kết tự nguyện được đưa ra vào ngày 4 tháng 8 năm 2022 bằng cách ngay lập tức hủy bỏ mọi cáo buộc đối với tất cả những người bị bắt giữ tùy tiện vì bị cáo buộc vi phạm Điều 117 và 331 của Bộ luật Hình sự. Biện pháp khắc phục hiệu quả phải dành cho những người bị quấy rối hoặc đánh đập, gồm cả người thân trong gia đình.
Chúng tôi cùng kêu gọi chính phủ Việt Nam chấm dứt việc sử dụng Điều 117 và 331 đối với các nhà bảo vệ nhân quyền, nhà báo và nhà hoạt động để đảm bảo tuân thủ các nghĩa vụ theo ICCPR và luật nhân quyền quốc tế khác theo cam kết của Việt Nam. Việt Nam cũng nên bắt đầu quá trình sửa đổi các điều khoản này để đưa luật Việt Nam phù hợp với các nghĩa vụ pháp lý quốc tế nhằm bảo vệ các quyền tự do ngôn luận và tự do hiệp hội.
Chúng tôi cùng kêu gọi bãi bỏ hoặc sửa đổi ngay lập tức “các nghị định về các tổ chức phi chính phủ” để đảm bảo tuân thủ các nghĩa vụ theo ICCPR và luật nhân quyền quốc tế khác theo cam kết của Việt Nam. Không được tùy tiện sử dụng các sắc lệnh này để hạn chế quyền tự do hiệp hội mà phải đảm bảo một môi trường thuận lợi cho các tổ chức phi chính phủ tạo điều kiện thuận lợi cho việc giáo dục công chúng về quyền con người và các hoạt động khác được bảo vệ theo luật nhân quyền quốc tế.
Chúng tôi cùng kêu gọi Việt Nam chấp nhận các yêu cầu của Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc về các Thủ tục đặc biệt đến làm việc tại Việt Nam. Việt Nam nên mời tất cả các Thủ tục Đặc biệt của Liên hợp quốc và cho phép họ tiếp cận đầy đủ và không bị gò bó để theo dõi tình hình và báo cáo lại cho HRC về các phát hiện trong chuyến công du. Việc cho phép giám sát và điều tra độc lập các Thủ tục Đặc biệt là rất quan trọng đối với việc thực hiện các quyền con người quốc tế và nghĩa vụ của tất cả các Quốc gia thành viên. Việt Nam trước đó đã từ chối yêu cầu thị sát của những người có nhiệm vụ theo Thủ tục Đặc biệt, như Báo cáo viên Đặc biệt về tình hình của những người bảo vệ nhân quyền, Báo cáo viên Đặc biệt về quyền tự do biểu tình ôn hòa và tự do lâp hội, Báo cáo viên Đặc biệt về thúc đẩy và bảo vệ quyền tự do quan điểm và biểu đạt, và Báo cáo viên đặc biệt về tra tấn và đối xử tàn bạo, vô nhân đạo hoặc hạ thấp hoặc trừng phạt.
Các tổ chức tham gia kiến nghị
Amnesty International
ARTICLE 19
Human Rights Watch
International Commission of Jurists
Nguồn: Vietnam: Human Rights Council candidacy demands human rights progress, 11/10/2022
Đúng! Đó là trên lý thuyết thôi!